[stan prawny: styczeń 2019 r.]

Na podstawie art. 133 §3 KRO rodzice mają możliwości uchylenia się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego jeżeli wiąże się to z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub gdy dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Odnosząc się do pierwszej przesłanki, chodzi tu oczywiście o uszczerbek majątkowy. Porównujemy wtedy wysokość płaconych przez rodziców alimentów do wysokości swoich przychodów i sprawdzamy czy spełnienie obowiązku nie utrudnia znacznie zaspokojenia podstawowych potrzeb rodziców. Druga z przesłanek może objawiać się nie osiąganiem przez dziecko rezultatów podczas studiów czy nie uzyskaniem promocji do wyższej klasy ze swojej winy. Każdy przypadek jest jednak oceniany przez sąd indywidualnie, gdyż wiele przesłanek może przemawiać za bądź przeciw uznaniu pewnej sprawy za taką która zezwala na uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego.

Wątpliwości w doktrynie wywołuje relacja pomiędzy omówionym wyżej art. 133 §3 KRO a art. 1441 KRO. Na mocy art. 1441 KRO zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ("Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego" art. 5 KC), przy czym takie zwolnienie nigdy nie może to dotyczyć obowiązku rodziców wobec małoletnich dzieci.

Zwolnienie z art. 1441 KRO dotyczy sytuacji sprzecznych z zasadami współżycia społecznego, więc jest to zdecydowanie szerszy zakres pozwalający na uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego nawet przy niespełnieniu przesłanek z art. 133 §3 KRO. Może dotyczyć np. sytuacji w której dorosłe dziecko, które wzorowo radzi sobie na studiach a rodzice nie mogą narzekać na swoją sytuacje materialną, w sposób rażąco naganny odnosi się do rodziców, okazuje im brak szacunku czy lekceważenie, można to uznać za sprzeczne z obowiązkiem wzajemnego szacunku rodziców i dzieci z art. 87 KRO. W praktyce jednak częściej zwolnienie z art. 1441 KRO dotyczy sytuacji w której to rodzice dochodzą alimentów od swoich dorosłych dzieci z uwagi na ich złą sytuację materialną (związana z wiekiem, chorobą). Sprzeczność takiej sytuacji z zasadami współżycia społecznego może mieć miejsce gdy rodzic (lub oboje) dochodzący teraz alimentów, przez wiele lat maltretował swoje dzieci fizycznie i psychicznie gdy były jeszcze małoletnie, czym odcisnął nieusuwalne piętno na całym ich życiu. Można również wskazać mniej drastyczny przykład jak chociażby sytuację w której ojciec opuścił rodzinę, w tym swoje małoletnie dziecko, gdy ma zaledwie kilka lat, a później nie utrzymuje z nim żadnych kontaktów, powodując, że dziecko nie jest go w stanie nawet rozpoznać. Sprzeczne z zasadami współżycia wydaję się aby teraz ten ojciec otrzymywał alimenty od swojego dziecka, podczas gdy on nie zapewnił swojemu dziecko ochrony i opieki wtedy gdy to małoletni tego potrzebował.

W takich sytuacja dziecko/rodzic/lub inny zobowiązany może próbować zwolnić się z zobowiązania alimentacyjnego ewidentnie sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.
Sprawa o uchylenie obowiązku alimentacyjnego toczy się w zwykłym trybie procesowym, co oznacza, że nie stosujemy przepisów KPC dot. postępowania odrębnego ze stosunków miedzy rodzicami i dziećmi.