[stan prawny: styczeń 2019 r.]

Jeżeli zobowiązany odmawia płacenia alimentów prawo przewiduje wiele ułatwień w ich uzyskaniu. Jednak to w jakiej wysokości alimenty zostaną zasądzone i jak szybko w dużej mierze zależy od zachowania uprawnionego do alimentów.

• ETAP I negocjacje, ugody pozasądowe

  W przypadku alimentów jak w każdej sprawie o zapłatę zaleca się co do zasady wstępne prowadzenie negocjacji. Wynika to faktu, że zwykle jeżeli dłużnik sam się do czegoś zobowiąże to jest większe prawdopodobieństwo, że będzie się ze swych obowiązków wywiązywał.
  
  negocjacje, ugody pozasądowe



• ETAP II sprawa sądowa

  
  sprawa sądowa



• ETAP III egzekucja komornicza

  
  Egzekucja komornicza

Prowadzenie negocjacji

Negocjacje można prowadzić osobiście lub przez pełnomocnika. Oczywiście najtaniej jest zabrać się do tego samemu, jednak zdarza się z różnych przyczyn, że rodzice nie chcą lub nie mogą bezpośrednio się ze sobą kontaktować. Wtedy warto sięgnąć po pomoc specjalisty. Najczęściej będzie adwokat (lub radca prawny) specjalizujący się w prawie rodzinnym, gdyż taka osoba może później poprowadzić sprawę przed sądem. Jeżeli jednak alimenty są tylko jedną z wielu kwestii do omówienia (obok np. władzy rodzicielskiej, kontaktów z dzieckiem itp.) to w takim przypadku można rozważyć przed pójściem do prawnika skorzystanie z pomocy psychologa przy prowadzeniu rozmów.

Sposób prowadzenia negocjacji może być różny i warto przy tym polegać na radach profesjonalistów. Należy jednak pamiętać wszystko co wydarzy się w trakcie negocjacji może być potem użyte przeciwko nam. Przykładowo wszystkie fakty (np. kwota potrzebna faktycznie na utrzymanie dziecka czy wysokość dochodów), które zostaną ujawnione drugiej stronie w trakcie negocjacji mogą być potem powołane przez nią w trakcie procesu. Oczywiście strony mogą się wzajemnie zobowiązywać do nieujawniania przebiegu negocjacji (adwokaci i radcowie prawni mają nawet zakaz ujawniania treści negocjacji toczących się w trakcie procesu), ale w praktyce na niewiele się to zdaje. Wszystkie więc pisma, listy a nawet nagrane rozmowy mogą później pojawić się jak dowód w sprawie.

Ugoda

Jeżeli jednak już dochodzi do ugody to może na przybrać różną formę, co ma duże znaczenie prawne.

Najczęściej mamy do czynienia z ugodą ustną, która też jest obowiązująca. W praktyce jednak ciężko udowodnić przed sądem jej zawarcie. Dlatego po ustnych uzgodnieniach warto gromadzić dokumenty potwierdzające wykonywanie ugody - mogą się one przydać w razie sporu.

Może być też umowa pisemna - spisana na zwykłej kartce papieru. Wbrew pozorom to normalna umowa i w razie jej złamania można dochodzić jej wykonania przed sądem (w praktyce jednak taka sprawa zwykle przerodzi się w normalny proces o alimenty, gdyż sąd nie jest związany umową i może ustalić inną niż w umowie wysokość alimentów).

Wreszcie mamy ugodę w formie notarialnej, w której dłużnik poddaje się egzekucji. W takim przypadku akt notarialny jest równy wyrokowi sądu. W razie złamania takiej ugody nie musimy się procesować, ale po prostu oddajemy sprawę do komornika (po nadaniu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności, co musimy też zrobić przy normalnym wyroku). Poddanie się egzekucji u notariusza stanowi standardową klauzulę umowną i można się z tym zwrócić do każdego notariusza.

ETAP II sprawa sądowa

W przypadku, kiedy zobowiązany do alimentów nie chce płacić ich dobrowolnie, konieczne jest wystąpienie na drogę sądową. Sprawa o alimenty może toczyć się zarówno „przy okazji” innego procesu, np. sprawy rozwodowej, jak również samodzielnie – tzn. przedmiotem procesu jest tylko kwestia zobowiązania do płacenia alimentów. Jeżeli kwestia alimentów jest jedną ze spraw do rozważenia podczas sprawy rozwodowej, to kwestię alimentów również rozstrzyga sąd właściwy dla sprawy głównej – w tym przypadku sąd okręgowy.

Co do zasady dla spraw o alimenty właściwy jest Sąd Rejonowy. Według kodeksu postępowania cywilnego powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Jednak powództwo o roszczenie alimentacyjne wytoczyć można również według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej. Przykładowo: Pan Y mieszka w podwarszawskim Piasecznie, natomiast jego małoletnia córka w podwarszawskim Wołominie. Powództwo o roszczenie alimentacyjne przeciwko panu Y może zostać zatem wytoczone przed Sądem Rejonowym w Piasecznie albo przed Sądem Rejonowym w Wołominie.

Powództwo o alimenty na rzecz małoletniego dziecka może wytoczyć w jego imieniu przedstawiciel ustawowy. W praktyce bardzo często zdarza się, że jedno z rodziców występuje w imieniu małoletniego dziecka, pozywając o alimenty drugiego rodzica. Oczywiście rodzic występujący w imieniu dziecka o alimenty nie jest zobowiązany do samodzielnego prowadzenia sprawy, może skorzystać z pomocy fachowego pełnomocnika – adwokata lub radcy prawnego. W sprawach o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie.

ETAP III Egzekucja komornicza

W sytuacji w której próby polubownego porozumienia się z zobowiązanym do płacenia alimentów zakończyły się niepowiedzeniem i wystąpiliśmy na drogę sądową, to tak jak było opisane w etapie II mamy możliwość wystąpienia na drogę sądową. W toku postępowania strona (lub uczestnik postępowania) może żądać udzielenia zabezpieczenia jeżeli uprawdopodobni istnienie roszczenia oraz interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia (o istnieniu interesu prawnego mówimy wtedy gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie). W takiej sytuacji sąd po rozpoznaniu wniosku (maksymalnie w terminie tygodniowym od dnia wpływu wniosku do sądu) wydaje postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia. Jeżeli postanowienie zapadnie na posiedzeniu niejawnym sądu dostarczy je stronie uprawnionej. Gdy postanowienie (o udzieleniu zabezpieczenia) podlega wykonaniu w drodze egzekucji, do jego wykonania stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, jedyną różnicą jest fakt, że sąd nadaje takiemu postanowieniu klauzulę wykonalności z urzędu.

Warto pamiętać, że przyznane zabezpieczenie upada w razie prawomocnego zwrotu albo odrzucenia pozwu lub wniosku, oddalenia powództwa lub wniosku albo umorzenia postępowania.

Przechodząc jednak do samej egzekucji to najważniejszym elementem jest posiadanie tytułu wykonawczego, czyli tytułu egzekucyjnego (wyrok/postanowienie/ugoda i inne wymienione enumeratywnie w art. 777 K.p.c.) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Wyrokom zasądzającym alimenty sąd z urzędu nadaję klauzulę wykonalności oraz doręcza je uprawnionej stronie (art. 1082 k.p.c.).

Wszczęcie egzekucji następuję z urzędu (na żądanie sądu pierwszej instancji, który sprawę rozpoznawał; art. 1085K.p.c.) lub na wniosek wierzyciela (lub prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacjom społecznym, których wykaz ustala Minister Sprawiedliwości) składa się właściwemu sądowi lub komornikowi (co do zasady właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika, ale przy egzekucji alimentów istnieje możliwość ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela- art. 1081 § 1). Gdy wniosek zostanie złożony do komornika właściwego ze wzg. na miejsce zamieszkania wierzyciela, komornik ten prześle zawiadomienie o wszczęciu egzekucji komornika sądu ogólnej właściwości dłużnika. Komornik zawiadomiony zażąda przekazania mu sprawy wraz ze ściągniętymi kwotami (art. 1081 § 2). W sytuacji w której dłużnik odbywa karę pozbawienia wolności (art. 1081. § 3), wierzyciel może złożyć tytuł wykonawczy bezpośrednio dyrektorowi zakładu karnego (który obowiązany jest wypłacać wierzycielowi należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego). Takie wypłaty nie będą jednak możliwe jeżeli wnioski złożyło kilku wierzycieli a środki (wynagrodzeni za pracę lub złożone w depozycie) nie wystarczają na zaspokojenie wszystkich należności wierzycieli (art. 1081 § 4).

Do wniosku należy dołączyć oryginał wspomnianego już tytułu wykonawczego. Przy składaniu wniosku wierzyciel nie ma obowiązku wskazać sposobu przeprowadzania egzekucji czy majątku dłużnika (oczywiście jeśli to zrobi ułatwi komornikowi pracę i stworzy szansę na szybszą i bardziej efektywna egzekucję). Wtedy uważa się, że wniosek dotyczy wszystkich dopuszczalnych sposobów egzekucji (z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości). Organ egzekucyjny zawsze stosuje najmniej uciążliwy dla dłużnika sposób egzekucji.

Komornik obowiązany jest z urzędu przeprowadzić dochodzenie w celu ustalenia zarobków, stanu majątkowego dłużnika oraz jego miejsca zamieszkania (gdy te środki okażą się bezskuteczne, organy Policji przeprowadzą komornika czynności w celu ustalenia miejsca zamieszkania i miejsca pracy dłużnika). Takie dochodzenia przeprowadzane są w odstępach nie dłuższych niż 6 miesięcy.

W trakcie postępowania dłużnik zobowiązany jest do złożenia przed komornikiem wykazu majątku pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Gdy jednak w ten sposób nie uda się ustalić majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika. Przy pierwszej czynności egzekucyjnej dłużnikowi doręcza się zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, z podaniem treści tytułu wykonawczego i wymienieniem sposobu egzekucji oraz z pouczeniami.

Warto zaznaczyć, że dochody wymienione w art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c. (sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele, w szczególności stypendia i inne wsparcia) podlegają egzekucji na zaspokojenie alimentów do trzech piątych części, ale już wierzytelności z rachunku bankowego podlegają egzekucji w pełnej wysokości. Nie można zapominać o regulacji art. 1087 k.p.c. (dotycząca zatrudnienia dłużnika przez osobę bliską), która ma na celu przeciwdziałanie zmowie dłużnika alimentacyjnego z dłużnikiem egzekwowanym, usiłujących udaremnić egzekucję świadczeń alimentacyjnych.

Jeżeli egzekucja świadczeń alimentacyjnych nie dała pozytywnego wyniku na skutek świadomego i złośliwego uchylania się przez dłużnika od wykonania obowiązku alimentacyjnego, komornik zawiadamia o tym wierzyciela oraz poucza go o mu przysługującym mu prawie do pociągnięcia dłużnika do odpowiedzialności karnej za złośliwe uchylanie się od alimentacji. Ponadto gdy należności nie można wyegzekwować z tego czy innego powodu, wierzyciel można się ubiegać o wsparcie z funduszu alimentacyjnego. Pomoc ta jednak przysługuje tylko osobom, których dochód nie przekracza 725 zł na osobę w rodzinie.

W razie powstania zaległości za okres dłuższy niż 6 miesięcy komornik z urzędu składa wniosek do Krajowego Rejestru Sądowego o wpis dłużnika do rejestru dłużników niewypłacalnych.

UWAGA! Bezskuteczność egzekucji nie stanowi podstawy umorzenia postępowania (art. 824 § 1 pkt.4 k.p.c. nie stosuje się).