Alimenty - aktualności

październik 2024

Zakaz zrzeczenia się alimentów

Już w orzecznictwie międzywojennym była uznawana zasada zakazu zrzeczenia się alimentów. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 1933 r. (C.I. 529/33) obowiązek małżonków dostarczania sobie nawzajem wsparcia i pomocy oraz żywienia, utrzymywania i wychowania swych dzieci polega na prawie do życia jednostki i solidarności rodzinnej, postanowienia więc prawa w tej mierze wchodzą w zakres porządku publicznego, a tym samym nie może mieć znaczenia zrzeczenie się przez osobę uprawnioną samego prawa do alimentów natomiast zrzeczenie się dochodzenia oznaczonych ściśle i likwidowalnych żądań alimentarnych nie dotyczy porządku publicznego, żądania te bowiem mogły ulec zaspokojeniu bądź też okazać się zbędne ze względu na zaszłą zmianę w materialnym położeniu i stosunkach stron.

wrzesień 2024

Czy zagraniczne orzeczenie w sprawach alimentacyjnych stanowi tytuł wykonawczy w polskim porządku prawnym?

Zgodnie z art. 1153¹⁴ pkt. 5 tytułami wykonawczymi w Rzeczypospolitej Polskiej są: orzeczenia w sprawach alimentacyjnych wydane w państwach członkowskich Unii Europejskiej będących stronami Protokołu haskiego z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L 331 z 16.12.2009, str. 17) oraz pochodzące z tych państw ugody i dokumenty urzędowe w sprawach alimentacyjnych, objęte zakresem zastosowania rozporządzenia nr 4/2009. Zgodnie z definicjami legalnymi zawartymi w rozporządzeniu „orzeczenie” oznacza orzeczenie wydane w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych przez sąd państwa członkowskiego, niezależnie od nazwy takiego orzeczenia, takiej jak "wyrok", "nakaz", "postanowienie" czy "nakaz egzekucyjny". Natomiast "ugoda sądowa" oznacza ugodę w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych zatwierdzoną przez sąd lub zawartą przed sądem w toku postępowania. "Dokument urzędowy" oznacza dokument w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych sporządzony lub zarejestrowany oficjalnie jako dokument urzędowy w państwie członkowskim pochodzenia, którego autentyczność: dotyczy podpisu i treści dokumentu urzędowego oraz została stwierdzona przez organ publiczny lub inny organ uprawniony do tego celu

Należy podkreślić, że w przypadku orzeczenia pochodzącego z państwa członkowskiego Unii Europejskiej, nie działa zasada "exequatur", wymagająca orzeczenia stwierdzającego wykonalność orzeczenia wydanego w innym państwie. Oznacza to, że orzeczenie wydane w jednym państwie członkowskim jest wykonywane w innym państwie członkowskim na takich samych warunkach jak orzeczenie wydane w państwie członkowskim wykonania. Są one stosowane "automatycznie". Oceny, czy akt, na który powołuje się wierzyciel, jest tytułem wykonawczym w rozumieniu art. 1153¹⁴, dokonuje organ egzekucyjny (komornik lub sąd) i jednocześnie badając zasadność wniosku o wszczęcie egzekucji w kontekście kontroli istnienia podstawy egzekucji.

W przypadku państw należących do Unii Europejskiej ale nie będących stronami Protokołu haskiego (Dania) orzeczenia sądowe, ugody i dokumenty urzędowe, które pochodzą z tych nie korzystają z waloru automatycznej wykonalności w innych państwach członkowskich i mogą stanowić tytuł wykonawczy w Polsce po stwierdzeniu ich wykonalności, poprzez nadanie klazuli wykonalności.

sierpień 2024

Czy można iść do więzienia za niezapłacone alimenty?

Odpowiedź na to pytanie może być nieco zaskakująca. Polskie prawo, przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nakłada w określonych przypadkach obowiązek alimentacyjny (który to został już szczegółowo opisany na niniejszej stronie).

Problem z niepłaceniem alimentów jest niestety zjawiskiem wyraźnie dostrzegalnym.

To jednoznacznie negatywne zjawisko zauważył także ustawodawca, który w celu walki z tym problemem wprowadził dotkliwe sankcje za niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego, w tym te najbardziej poważne - sankcje karne.

Zgodnie bowiem z art. 209 §1 Kodeksu karnego niepłacenie alimentów jest przestępstwem.

Osoba, która uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego

określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową,
jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych
albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Przepis ten uznać za dość surowy, co stanowi wyraz słusznej dezaprobaty dla tego typu działania. Co więcej, Kodeks wprowadza również kwalifikowany typ przestępstwa niealimentacji, zagrożony wyższą karą.

Jeżeli niezapłacenie zapłaty alimentów naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, sprawca może zostać pozbawiony wolności nawet na okres 2 lat (art. 209 §1a KK).

Niealimentacja jest przestępstwem ściganym na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

Jednakże, jeżeli osobie uprawnionej do alimentów przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, wówczas ściganie odbywa się z urzędu.

Odpowiadając więc na postawione na wstępie pytanie - niepłacenie alimentów może mieć poważne konsekwencje, w tym nawet karę więzienia.

lipiec 2024

Res iudicata dla przestępstwa niealimentacji

W wyroku z dnia 17 kwietnia 2024 r. (II KK 115/24) Sąd Najwyższy stwierdził, że w wypadku przestępstw wielokrotnych, do których należy występek z art. 209 § 1 k.k., nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeżeli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego.

W uzasadnieniu ww. wyroku czytamy, że z zestawienia okresów występków niealimentacji, przypisanych oskarżonemu na mocy orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy PragiPołudnie w Warszawie, tj. wyroku nakazowego o sygn. akt III K 870/20 (od 3 sierpnia 2018 r. do 10 stycznia 2020 r.) oraz wcześniejszego chronologicznie wyroku nakazowego o sygn. akt III K 899/20 (od 1 października 2018 r. do 20 marca 2019 r.) wynika wprost, że zaskarżony kasacją wyrok nakazowy ustalił czas popełnienia przez oskarżonego czynu z art. 209 § 1 k.k. tak, że w całości pokrywał się on z uprzednim prawomocnym skazaniem za występek niealimentacji z art. 209 § 1 k.k., a nadto wykraczał poza te ramy czasowe, sprowadzając się w istocie do dwóch okresów przypadających: od 3 sierpnia 2018 r. do 30 września 2018 r. oraz od 21 marca 2019 r. do 10 stycznia 2020 r.

Bezsprzecznie zatem, wyrokując w sprawie o sygn. akt III K 870/20. Sąd meriti dopuścił się rażącej obrazy art. 504 § 1 pkt 4 k.p.k., który to przepis nakazuje precyzyjne - w realiach danej sprawy - określenie czasu popełnienia przestępstwa. W opisie czynu przypisanego na mocy wyroku nakazowego, analogicznie jak w wyroku wydawanym po przeprowadzeniu rozprawy głównej (art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.). należy zawrzeć nie tylko określenie sposobu popełnienia przestępstwa, jego ewentualne skutki, rodzaj atakowanego dobra chronionego prawem, ale także czas i miejsce jego popełnienia. Precyzyjne ustalenie czasu popełnienia przestępstwa, jak wskazano, ma istotne znaczenie dla pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 marca 2019 r., IV KK 58/19 oraz z dnia 20 kwietnia 2017 r., V KK 39/17).

czerwiec 2024

Właściwość sądu w sprawie o alimenty

Sąd właściwym w sprawie o alimenty jest zawsze sąd rejonowy nawet gdyby wartość przedmiotu sporu przekraczała 100.000 złotych. Wartość przedmiotu sporu w sprawach o alimenty to roczna wartość alimentów. Nawet zatem gdy ich roczna wartość przekracza 100.000 złotych (czyli 8333 PLN miesięcznie) to i tak właściwym pozostaje sąd rejonowy (art. 17 pkt. 4 kpc)

maj 2024

Górna granica świadczeń alimentacyjnych.

Sąd Okręgowy w Sieradzu w wyroku z dnia 18 grudnia 2019 r. (I Ca 494/19) przypomniał, że górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego, choćby nawet nie zostały w tych granicach pokryte wszystkie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji.

kwiecień 2024

Obciążanie członków rodziny opłatami za pobyt w domu pomocy społecznej

Zgodnie z art. 61 ustawy o pomocy społecznej obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
małżonek, zstępni przed wstępnymi,
gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

- przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Ustawa nie precyzuje czy obowiązek małżonka wyprzedza obowiązek zstępnych ani też, które konkretnie osoby spośród zstępnych czy wstępnych mają zostać obciążone opłatą. Również judykatura nie wypracowała jednolitego stanowiska w tym zakresie,

Niektóre wyroki odwołują się do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kolejność wnoszenia opłaty wzorują na obowiązku alimentacyjnym (tak WSA w Kielcach w wyroku 10.01.2019 r., II SA/Ke 759/18, LEX nr 2619010).

W innych wyrokach przy ustalaniu kolejności obciążania zstępnych czy wstępnych dopuszcza się możliwość brania pod uwagę otrzymanych przez nich przysporzeń od mieszkańca domu pomocy społecznej (Wyrok WSA w Gdańsku z 28.11.2019 r., III SA/Gd 444/19, LEX nr 2758821.

W końcu istnieje też ;pogląd, że wszystkie osoby z danej grupy powinny zostać obciążone opłatami a ich sytuacja może być zróżnicowana tylko z uwagi na ich dochody (wyrok z 21.09.2017 r., I SA/Wa 704/17, LEX nr 2376391, WSA w Warszawie). W takiej sytuacji organ powinien prowadzić postępowanie jednocześnie w stosunku do wszystkich osób należących do tego samego kręgu osób zobowiązanych do ponoszenia opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej. Osoby te powinny być zawiadomione o wszczęciu postępowania i powinny być stronami tego postępowania, a także ich wszystkich powinna dotyczyć decyzja wydana w sprawie ustalenia obowiązku odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej” (podobnie wyrok WSA w Warszawie z 27.06.2018 r., VIII SA/Wa 198/18, LEX nr 2523717).

marzec 2024

Charakter prawny zabezpieczenia kosztów utrzymania rodziny na czas procesu

Jednym z obowiązków nałożonych na małżonków jest określone w art. 27 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego partycypowanie w kosztach utrzymania rodziny. W toku postępowania rozwodowego, trwającego często przez dłuższy okres zachodzi koniczność zapewnienia dalszego utrzymywania partycypacji małżonków w utrzymaniu rodziny.

Instytucją służącą do zapewnienia partycypacji drugiego małżonka w kosztach utrzymania rodziny jest roszczenie o zabezpieczenie kosztów utrzymania rodziny na czas procesu. Wniosek o zabezpieczenie kosztów utrzymania rodziny można złożyć zarówno w odrębnym piśmie procesowym, jak i w treści samego pozwu. W piśmie należy wskazać oraz uzasadnić wysokość żądanej kwoty a także uprawdopodobnić ponoszenie kosztów przez rodzinę.

Roszczenie, co podkreśla orzecznictwo zarówno sądów powszechnych jak i Sądu Najwyższego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 39/11) ma samoistny charakter, niezależny od werdyktu sądu rozwodowego. Dla małżonka składająca taki wniosek oznacza to, że nawet w przypadku zasądzenia w wyroku rozwodowym niższej kwoty alimentów, świadczenie uiszczone na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia nie podlega zwrotowi. Co więcej samoistny i ostateczny charakter postanowienia sądu oznacza, że stanowi ono tytuł egzekucyjny, który po nadaniu klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym. Tytuł ten daje podstawę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego i możliwość egzekwowania należnych kwot. Również wydanie wyroku rozwodowego nie oznacza upadku zabezpieczenia z mocy prawa i niemożnością egzekwowania określonych w postanowieniu sądu kwot. Jest to kolejna z konsekwencji samoistnego charakteru roszczenia.

luty 2024

Gdzie złożyć pozew o alimenty

Pozew o alimenty można złożyć bądź według właściwości ogólnej czyli do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego albo czyli do sądu właściwego według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c)

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1991 r. (III CZP 24/91) zasadę tę stosuje się również do żądania zmiany wysokości świadczeń alimentacyjnych jest roszczeniem alimentacyjnym i to niezależnie od powoływanej przez stronę powodową podstawy prawnej.

Podobnie należy traktować roszczenie matki dziecka przeciwko jego ojcu o zwrot kosztów utrzymania i wychowania dziecka, oparte na przepisie art. 140 k.r.o. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 października 1967 r. III CZP 63/67)

styczeń 2024

Złożenie pieniędzy do depozytu sądowego art. 883 § 2 KPC

W postepowanie egzekucyjnym regulowanym przepisami Kodeksu Postepowania Cywilnego znajduje się kilka instytucji umożliwiających dłużnikowi ochronę przed dalszą egzekucją. Jedną z nich jest przewidziana w art. 883 § 2 KPC możliwość umorzenia postepowania egzekucyjnego poprzez uiszczenie wszystkich świadczeń wymagalnych i złożenie na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumy równającą się sumie świadczeń periodycznych za sześć miesięcy wraz z jednoczesnym umocowaniem komornika do podjęcia tejże sumy w przyszłości, w przypadku popadnięcia przez dłużnika w zwłokę.

Pewne problemy może nastręczać realizacja treści powyższego przepisu. Wynika to z faktu, że sposób złożenia pieniędzy do depozytu sądowego opisanym w art. 883 § 2 KPC stanowi lex specialis wobec treści Art. 693² § 1, który stanowi, że wniosek o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego wymaga zezwolenia sądu. W uchwale Sądu Najwyższego III CZP 153/07, stwierdzono, że w przypadku złożenia pieniędzy do depozytu w trybie art. 883 § 2 k.p.c., nie jest wymagane zezwolenie sądu. Stąd też zachodzi wątpliwość, w jaki sposób można złożyć pieniądze do depozytu.

Aby skutecznie złożyć pieniądze do depozytu sądowego w trybie art. 883 § 2 k.p.c należy przelać pieniądze na depozyt w Sądzie Rejonowym pod którego właściwość podlega komornik prowadzący egzekucje. W tytule wpłaty należy określić, że jest to zaliczka na alimenty dla określonej osoby i że dotyczy postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez określonego komornika. Następnie należy złożyć wniosek o umorzenie postępowanie wraz z umocowaniem dla komornika do prowadzania ewentualnej przyszłej egzekucji z rachunku depozytowego. Do wniosku należy załączyć dowód wpłaty na rachunek.

grudzień 2023

Egzekucja alimentów w Polsce na podstawie tytułu wykonawczego z innego kraju UE

Na podstawie art. 115314 kpc tytułami wykonawczymi w Rzeczypospolitej Polskiej sąorzeczenia w sprawach alimentacyjnych wydane w państwach członkowskich Unii Europejskiej będących stronami Protokołu haskiego z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L 331 z 16.12.2009, str. 17) oraz pochodzące z tych państw ugody i dokumenty urzędowe w sprawach alimentacyjnych, objęte zakresem zastosowania rozporządzenia nr 4/2009.

Na podstawie art. 2 rozporządzenia nr 4/2009"orzeczenie" oznacza orzeczenie wydane w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych przez sąd państwa członkowskiego, niezależnie od nazwy takiego orzeczenia, takiej jak wyrok, nakaz, postanowienie czy nakaz egzekucyjny, jak również orzeczenie dotyczące określenia kosztów wydane przez urzędnika sądowego."Ugoda sądowa" oznacza ugodę w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych zatwierdzoną przez sąd lub zawartą przed sądem w toku postępowania;. "Dokument urzędowy" oznacza:dokument w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych sporządzony lub zarejestrowany oficjalnie jako dokument urzędowy w państwie członkowskim pochodzenia, którego autentycznośćdotyczy podpisu i treści dokumentu urzędowego orazzostała stwierdzona przez organ publiczny lub inny organ uprawniony do tego celu; lubporozumienie w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych zawarte z organami administracyjnymi państwa członkowskiego pochodzenia lub przez nie uwierzytelnione;.

listopad 2023 r.

Przestępstwo nie alimentacji - zakres skazania

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 października 2023 r. (V KK 236/23Wyrok) stwierdził, że w wypadku przestępstw wieloczynowych (vel zbiorowych), do których należy występek z art. 209 § 1 k.k., nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego.

Orzeczenie to zapadło na skutek kasacji Prokuratora Generalnego w sprawie w której oskarżony został skazany za przestępstwo popełnione w okresie od 28 września 2020 r. do 31 maja 2021 r., podczas gdy za występek z art. 209 § 1 k.k.,., na szkodę tego samego pokrzywdzonego, popełniony w okresie od 1 grudnia 2019 r. do 19 lipca 2020 r., od 28 września 2020 r. do 30 listopada 2020 r. oraz od 1 stycznia 2021 r. do 31 maja 2021 r., oskarżony został już skazany wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego w Sochaczewie z dnia 9 maja 2022 r. o sygn. akt II K 603/21.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy przychylił się do wniosku kasacji Prokuratora Generalnego, uchylił wyrok nakazowy Sądu Rejonowego w Sochaczewie z dnia 16 stycznia 2023 r., sygn. akt II K 456/21 i przekazał sprawę temuż Sądowi do ponownego rozpoznania, w toku którego wydane zostanie orzeczenie uwzględniające powyższe uwagi i pozbawione opisanych mankamentów.

październik 2023 r.

Obowiązek alimentacyjny a zwolnienie z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej

Obowiązek alimentacyjny wynikający z treści art. 128 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego może być realizowany w różnoraki sposób. Nie zawsze bowiem zobowiązany jest w stanie samodzielnie zajmować się uprawniony. Uprawniony może być na przykład osobą starszą i schorowaną, która wymaga stałej opieki. Może więc dojść do sytuacji, w której osobę taką będzie należało umieścić w domu opieki społecznej. Ustawa o pomocy społecznej określa krąg osób zobowiązanych do uiszczania opłat oraz wysokość samych opłat. Na wniosek osoby wnoszącej opłatę lub zobowiązanej do wnoszenia takiej opłaty, można zwolnić te osoby częściowo lub w całości z obowiązku uiszczania opłat za pobyt w domu pomocy społecznej. Jednakże istnienie takiej możliwości uzależnione jest od wcześniejszego nałożenia na osobę zobowiązaną obowiązku uiszczania takich opłat. Niemożliwym jest więc ubieganie się o zwolnienie z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, jeżeli wcześniej nie ustalono osoby zobowiązanej do wnoszenia opłat ani nie określono wysokości miesięcznej opłaty za pobyt.

wrzesień 2023 r.

WYWIAD ALIMENTACYJNY

Gdy w przypadku bezskutecznej egzekucji właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej – wierzyciela – wójt, burmistrz lub prezydent miasta wystąpi z wnioskiem o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego organ właściwy dłużnika przeprowadza wywiad alimentacyjny. Celem takich działań jest ustalenie sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej dłużnika alimentacyjnego, stanu jego zdrowia, a także przyczyn niełożenia na utrzymanie osoby uprawnionej. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu, w wyroku z dnia 31 stycznia 2019 r., tak zwane „«działania wobec dłużnika alimentacyjnego» mają przede wszystkim na celu przywracanie oczekiwanego stanu rzeczy w sytuacji, gdy dochodzi do «niełożenia na utrzymanie osoby uprawnionej»” (Wyrok WSA w Poznaniu z 31.01.2019 r., II SA/Po 1062/18, LEX nr 2705604).

Zasadniczą częścią wywiadu alimentacyjnego jest odebranie od dłużnika oświadczenia o stanie majątkowym, w trakcie którego ustalona zostaje sytuacja finansowa dłużnika, jak posiadane nieruchomości, ruchomości i inne zasoby. Wyjaśnienia składane są pod groźbą odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. W orzecznictwie podkreślono, iż wywiad alimentacyjny musi odbyć się przy udziale organu. Dłużnik jest jedynie osobą, która udziela wywiadu, nie może on zatem złożyć go samodzielnie. Przypomina o tym Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w orzeczeniu wydany w sprawie o sygn. akt IV SA/Gl 1016/17 (Wyrok WSA w Gliwicach z 26.07.2018 r., IV SA/Gl 1016/17, LEX nr 2537174.). Wywiad alimentacyjny, o którym mowa w art. 4 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, przeprowadzany jest w oparciu o kwestionariusz, którego wzór określony jest w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 marca 2011 r. (Dz. U. Nr 73, poz. 395). We wspomnianym akcie prawnym ustalony został również wzór oświadczenia majątkowego dłużnika alimentacyjnego.

Negatywną przesłanką podjęcia omawianych działań, jest sytuacja posiadania przez kierownika ośrodka pomocy społecznej rodzinnego wywiadu środowiskowego dotyczącego dłużnika, przeprowadzanego na podstawie przepisów ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm.). Jeżeli taki wywiad został przeprowadzony i jest nie starszy niż trzy miesiące, wówczas organ właściwy dłużnika występuje o jego wydanie.

sierpień 2023 r.

Zwolnienie z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej

Dnia 31 maja 2022 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu wydał wyrok w sprawie zwolnienia zstępnego z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej. Kluczowym aktem prawnym regulującym powyższą materię jest ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm.), a w szczególności artykuły 64 oraz 64a. Zgodnie z aprobowaną tezą orzeczenia „negatywny stosunek skarżącego do ojca i brak jakichkolwiek relacji z nim nie może mieć wpływu na samo powstanie obowiązku wnoszenia opłat” za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej. Jak wskazał sąd, obowiązek wywodzący się z art. 61 wspomnianej ustawy, pozostaje w funkcjonalnym związku z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o alimentacji, jednakże przede wszystkim jest publicznoprawnym ciężarem powstającym z chwilą przyjęcia osoby skierowanej do DPS. Tym samym jego ponoszenie ma na celu pokrycie określanych w trybie administracyjnym kosztów utrzymania mieszkańca. Z drugiej strony, sąd administracyjny zwrócił uwagę na kierunek kolejnych nowelizacji w ustawie o pomocy społecznej, które wyrażają potrzebę zagwarantowania większej ochrony członkom rodzin pensjonariuszy tych instytucji.

Orzeczenie, które dało asumpt dla niniejszych rozważań, zostało wydane na kanwie następującego stanu faktycznego. Skarżący, zwrócił się o umorzenie zaległości powstałych w związku z brakiem uregulowania należności za pobyt ojca w domu pomocy społecznej, ze względu na trudną sytuację. W uzasadnieniu wniosku o całkowite zwolnienie z ponoszenia odpłatności wskazał również negatywne relacje z ojcem. Skarżący spotkał się z decyzją odmowną, którą – wskutek wniesionego odwołania – organ II instancji utrzymał w mocy. Nie zgadzając się z takim rozstrzygnięciem Skarżący wniósł następnie skargę od decyzji ostatecznej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W rozstrzygnięciu WSA zgodził się z organami obu instancji, iż to na skarżącym ciąży obowiązek ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w placówce. Zgodnie z regulacją zawartą w art. 61 ust. 2 u.p.s. do wnoszenia omawianych opłat zobowiązani są w określonym zakresie kolejno: mieszkaniec domu, małżonek, zstępni przed wstępnymi oraz gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Natomiast w toku poczynionych rozważań, sąd doszedł do prawidłowej konkluzji, w której trafnie wskazał różnice występujące w wykładni art. 64 oraz 64a, które zobligowały do wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji organów obu instancji. Pierwszy z artykułów umożliwia zwolnienie zobowiązanego z odpłatności, zaś w razie ziszczenia przesłanek określonych w drugim – zwolnienie takie musi nastąpić, ma to miejsce ex lege.

Norma z art. 64a ma charakter związany. Ciężar dowodu spoczywa na osobie ubiegającej się o zwolnienie z odpłatności. Jeżeli tylko osoba obowiązana złoży odpowiedni wniosek oraz przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu, to rola organu prowadzącego postępowanie „ogranicza się de facto do wydania decyzji zwalniającej z tej opłaty.” (E. Żołnierczyk, Szczególne okoliczności dotyczące relacji pomiędzy członkami rodziny jako dopuszczalność zwolnienia z odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej. Glosa aprobująca do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 31 maja 2022 r. (IV SA/Wr 590/21), OwSS 2023, nr 1, s. 132-138.). Inaczej ma się sytuacja w związku z art. 64 u.p.s. Ustawodawca, zauważając że wnioskodawca często nie dysponuje wymaganymi dokumentami, bądź ze względu na upływ czasu, bądź też ze względu na fakt, że właściwe ku ich uzyskaniu postępowanie nigdy nie zostało zainicjowane, co może wynikać z różnych przyczyn natury moralnej czy strachu, wprowadził bowiem możliwość fakultatywnego ubiegania się o zwolnienia z odpłatności. W przypadku zwolnienia w oparciu o normę z art. 64 u.p.s. charakter uznaniowy ma nie tylko samo zwolnienie, ale również jego zakres. Co warto zaś wyraźnie podkreślić, organ udzielając zwolnienia przewidzianego w art. 64 u.p.s., działa w warunkach pewnego rodzaju dowolności, która nie może jednak być w żadnym stopniu utożsamiana z samowolą. Działanie zawsze musi być zgodne z prawem i mieć umocowanie prawne. W orzecznictwie sądowo-administracyjnym trafnie, już przed omawianym wyrokiem, wskazywano na brak podstaw do ograniczenia badania przesłanek zwolnienia tylko ze sferą materialnego statusu osób zobowiązanych. „Relacje oraz więzi rodzinne mogą być ustalane przez organy i oceniane jako szczególny przypadek”, uzasadniający uwzględnienie wniosku o zwolnienie. Do przesłanek uznaniowego zwolnienia, obok sytuacji ekonomicznej, dodano przesłanki dotyczące relacji rodzinnych. Zmiany dodatkowo wzmocniła nowelizacja, obowiązująca od dnia 27 stycznia 2022 r., na mocy której dodany został pkt 7. Wskazuje on kolejne okoliczności zwolnienia, a mianowicie „rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.” Słusznie podnosi się w doktrynie, iż na tle wykładni „rażącego” naruszenia obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych mogą pojawiać się trudności interpretacyjne. Niemniej, tytułem przykładu, sąd administracyjny przypomniał, że wśród tych obowiązków znajdują się te szczegółowo zdefiniowane w przepisach k.r.o. dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej i relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem – m.in.: obowiązek wzajemnego szacunku i wspierania się, czy też obowiązek utrzymywania kontaktów.

Na zakończenie istotnie należy zaznaczyć, że sąd przyznał rację Skarżącemu i uznał, że użyty w przepisie art. 64 ust. 2 u.p.s. zwrot „w szczególności” oznacza, że określona lista przesłanek uzasadniających zwolnienie z ponoszonej opłaty jest listą przykładową. Katalog ma charakter otwarty, a to z kolei oznacza, że uzasadnione okoliczności, które przemawiają za uwzględnieniem wniosku, powinny być oceniane indywidualnie w kontekście konkretnej sprawy.

lipiec 2023 r.

Co nie wpływa na wysokość alimentów ?

Podstawowym źródłem obowiązku alimentacyjnego w polskim prawie rodzinnym jest art. 128 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Stanowi on, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

W prawie polskim nie ma bowiem normy, która sztywno określałaby wysokość świadczenia, zostawiając tym możliwość ustalenia jej przez sąd. Oznacza to, że wysokość zasądzonych przez sąd alimentów, będzie stanowiła wypadkowa potrzeb uprawnionego i możliwości zobowiązanego, zgodnie z art. 135 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

O zdolności alimentacyjnej nie decydują bowiem osiągane, deklarowane zarobki, ale obiektywne, faktyczne możliwości zarobkowe. Zakres obowiązku alimentacyjnego może i powinien być większy od wynikającego z faktycznych zarobków i dochodów zobowiązanego, jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu jego sił i umiejętności zarobki i dochody byłyby większe, a istniejące warunki społeczno-gospodarcze i ważne przyczyny takiemu wykorzystaniu nie stoją na przeszkodzie. – wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu, z dnia 22 stycznia 2020 r., sygn. I Ca 531/19

Sędzia nie ma jednak pełnej swobody w ocenie sytuacji uprawnionego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza regułę, która nakazuje pomijać pewne rodzaje świadczeń przy określaniu rozmiaru obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie z art. 135 §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

"Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają:

świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci ;
świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych;
rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym".

Świadczenia powyższe mają charakter pomocniczy dla osoby uprawnionej. Wynikają z ogólnego obowiązku udzielenia ochrony i wsparcia przez państwo dla danych jednostek.

Świadczenie alimentacyjne wynika natomiast ze szczególnego, czyli osobistego stosunku zobowiązanego z uprawnionym.

Dlatego też, świadczenia socjalne nie wpływają na zakres obowiązku alimentacyjnego. Mogłoby się bowiem zdarzyć, że państwo przejmowałoby całkowicie ciężar utrzymania osób uprawnionych do alimentów, co w ocenie ustawodawcy nie jest sytuacja pożądaną.

W tym miejscu, zaznaczyć także należy, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego w żadnej mierze nie zwalniają z obowiązku alimentów.

Zgodnie z orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 listopada 2022 o sygnaturze I OSK 1851/20: Fakt wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz osoby małoletniej nie zwalnia zobowiązanego z obowiązku alimentacji własnego dziecka.

czerwiec 2023 r.

Skarga kasacyjna w spawie o regres alimentacyjny

Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2020 r. w sprawie o sygnaturze akt II CSK 12/20 zapadło w wyniku wniesienia skargi kasacyjnej przez pozwanego, ojca dziecka, na wyrok sądu drugiej instancji. Powódka, matka dziecka, ponosiła ciężar alimentacyjny w stosunku do swojego dziecka nie tylko w zakresie, w jakim była do tego zobowiązana, ale także w zakresie kwoty, jaką pozwany powinien był łożyć na dziecko. Sąd drugiej instancji podwyższył zasądzoną na rzecz powódki kwotę z tytułu roszczenia przewidzianego w art. 140 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, tj. dostarczania innej osobie środków do utrzymania lub wychowania, pomimo braku wobec niej takiego obowiązku albo w przypadku powstania takiego obowiązku z powodu nadmiernych trudności w ściąganiu owych świadczeń od osoby w pierwszej kolejności obowiązanej. Kwota ta została podniesiona do wysokości 262.556 zł.

Sąd Najwyższy przypomniał swoją dotychczasową linię orzeczniczą, zgodnie z którą skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w kontekście roszczenia wynikającego z art. 140 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia. W niniejszej sprawie nie miał zatem znaczenia fakt, że wartość roszczenia wyniosła 262.556 zł.

Sąd ten przyjął wykładnię, że chociaż roszczenie regresowe z art. 140 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie jest roszczeniem o świadczenie alimentacyjne, to jednak należy do zakresu spraw o alimenty w rozumieniu art. 398(2) § 2 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego, ponieważ matka dziecka ponosiła ciężar alimentacyjny ponad jej własny obowiązek i dążyła do zasądzenia od ojca dziecka kosztów w zakresie ciężaru alimentacyjnego, jaki powinien był ponosić. W związku z powyższym skarga kasacyjna w tym zakresie jest niedopuszczalna i jako taka została przez Sąd Najwyższy odrzucona.

maj 2023 r.

Czym jest Fundusz Alimentacyjny?

Fundusz Alimentacyjny stanowi wyodrębnioną masę środków przeznaczonych na określony cel, który w tym wypadku odnosi się do zabezpieczenia wypłaty alimentów, których płatnicy okazali się niewypłacalni lub uchylali się od ich płacenia.

Historia Funduszu ma swoje początki w latach 70 ubiegłego stulecia, kiedy to w 1974 r. uchwalona została ustawa o Funduszu Alimentacyjnym. Administrowaniem środkami miał zająć się Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W roku 2003 r. wprowadzona została instytucja tzw. zaliczki alimentacyjnej, która miała na celu zastąpić Fundusz. Pomysł okazał się jednak być na tyle nieefektywny, że w 2008 r. Fundusz Alimentacyjny został reaktywowany w następstwie uchwalenia ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

Przechodząc na grunt ww. aktu prawnego, należy zaznaczyć, że w art. 1 ust. 2 znajduje się definicja legalną Funduszu w następującym brzmieniu: „fundusz alimentacyjny stanowi system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budżetu państwa.” Co istotne, ustawodawca czyni zastrzeżenie, iż fundusz alimentacyjny nie stanowi funduszu, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych. Tym samym wskazana instytucja nabiera charakteru samoistnego, oderwanego nieco od utartych skojarzeń z regulacjami prawa finansowego.

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują przede wszystkim obywatelom polskim, ale także pewnym grupom cudzoziemców, tj. takim, przy których wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej oraz zezwolenia na pobyt czasowy, a także tym przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z uzyskaniem statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.

W dalszej części ustawy, tj. w Rozdziale 4, ustawodawca wskazuje na tryb, w jakim przyznawane są świadczenia z Funduszu. Przepisy traktują, iż ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz ich wypłata następują odpowiednio na wniosek osoby uprawnionej lub jej przedstawiciela ustawowego. Wniosek taki składa się w urzędzie gminy lub miasta właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej. Do wniosku należy dołączyć dokumenty, których katalog znajduje się w kolejnych przepisach ww. ustawy. Jednocześnie organ prowadzący postępowanie egzekucyjne wobec zobowiązanego z tytułu alimentów jest zobligowany do przesłania zaświadczenia o bezskutecznej egzekucji w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania.

Finalnie prawodawca postanawia, iż decyzje wydane w sprawach z zakresu przyznania świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego są natychmiast wykonalne, za wyjątkiem decyzji w sprawach dotyczących nienależnie pobranych świadczeń. Świadczenia te wypłaca się uprawnionemu w okresach miesięcznych.

kwiecień 2023 r.

Zabezpieczenie roszczenia alimentacyjnego na gruncie KPC

Jedną z instytucji przewidzianych na gruncie procedury cywilnej jest zabezpieczenie roszczenia (majątkowego lub niemajątkowego), o które wnioskować może każda strona lub uczestnik postępowania po uprawdopodobnieniu roszczenia oraz interesu prawnego w zabezpieczeniu (art. 730 (1) k.p.c.). Ogólnym przepisem stanowiącym podstawę wszczęcia postępowania zabezpieczającego jest art. 730 k.p.c. (Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)), który stanowi, iż w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.

Przepisem szczególnym w stosunku do ww. regulacji jest art. 753 k.p.c., w którym ustawodawca wyodrębnia rodzaj roszczenia, jakim jest roszczenie alimentacyjne. W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać alternatywnie na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. Co istotne, w sprawach z tytułu roszczeń alimentacyjnych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia. Aspekt ten czyni zatem wyjątek od generalnej regulacji nakazującej jednoczesne wykazanie interesu prawnego.

W tym miejscu należy również odnieść się do samego sformułowania ustawodawcy poczynionego w art. 753 k.p.c., tj. „sprawy o alimenty”. Orzecznictwo podkreśla, że należy przez to rozumieć sprawy o zasądzenie alimentów (uchwała SN z 23.02.1982 r., III CZP 3/82, OSNC 1982/7, poz. 100). W ww. przepisie ustawodawca nie odnosi się, jak opiniuje SN, do spraw o uchylenie lub obniżenie obowiązku alimentacyjnego (uchwała SN z 27.11.1980 r., III CZP 60/80, OSNC 1981/6, poz. 97) oraz spraw o zwrot spełnionych świadczeń alimentacyjnych na podstawie dochodzonego na podstawie art. 140 k.r.o., a także spraw o zwrot kwot zapłaconych uprawnionemu na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia

D. Zawistowski wskazuje, że ponieważ w sprawach o alimenty sąd nie orzeka obecnie z urzędu, to forma ta może być zastosowana tylko na wniosek uprawnionego. ( [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Artykuły 730–1088, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021). Co więcej, sąd jest związany granicami wniosku w zakresie wysokości żądanego świadczenia alimentacyjnego. Doktryna podkreśla ponadto, iż zobowiązanie do zapłaty uprawnionemu określonej sumy pieniężnej okresowo lub jednorazowo wskazuje, że

wyłączone jest stosowanie obu form zabezpieczenia równocześnie. Możliwe jest natomiast zastosowanie na ogólnych zasadach równolegle innego sposobu zabezpieczenia roszczeń pieniężnych.

marzec 2023 r.

Wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty (art. 5 kc)

Mimo upływu już prawie 36 lat warto przypomnieć wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty zawarte w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej I Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r.

Zdaniem Sądu Najwyższego w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko.

W praktyce zdarzają się przypadki rażącego naruszenia przez osobę uprawnioną do alimentacji zasad współżycia w rodzinie. Takie sytuacje faktyczne występują zarówno przy istnieniu obowiązku alimentacyjnego rodziców względem ich dziecka nie mogącego jeszcze rozpocząć samodzielnej działalności zawodowej i zarobkowej (art. 133 § 1 k.r.o.), jak i przy alimentowaniu rodziców przez ich dzieci oraz wykonywaniu obowiązku alimentacyjnego pomiędzy innymi krewnymi (art. 133 § 2 k.r.o.), a także przy alimentacji małżonka w czasie trwania małżeństwa i po jego ustaniu (art. 27 i 60 k.r.o.). Rażąco niewłaściwe postępowanie uprawnionego może polegać między innymi na:

zachowaniach godzących w życie i zdrowie członka rodziny,
zachowaniach naruszających godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka,
zawinionym popadnięciu w niedostatek lub umyślnym wywołaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów.

Zawinione zachowania są powszechnie potępiane w społeczeństwie i nie można zakładać, ażeby osoba doznająca krzywdy w każdym przypadku mimo to zobowiązana była do świadczenia alimentów na rzecz osoby ją krzywdzącej, tylko dlatego, że obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, małżeństwa albo z innych więzów, z którymi ustawa łączy ten obowiązek.

W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przewidziane zostały przypadki, w których ustawodawca uzależnia skutki prawne od zasad współżycia społecznego (art. 56 § 2 i art. 144 k.r.o.). W odniesieniu do pozostałych stosunków prawno-rodzinnych istnieje możliwość odwołania się do klauzuli generalnej zawartej w art. 5 k.c.

Odmowa przyznania środków utrzymania z powołaniem się na zasady współżycia społecznego powinna mieć miejsce bardzo rzadko, w przypadkach szczególnie uzasadnionych i wówczas, gdy budzą one powszechną dezaprobatę.

Stosowanie art. 5 k.c. może dotyczyć roszczeń alimentacyjnych między dorosłymi członkami rodziny. Gdy np. wspólne pożycie małżonków ustało i dochodzi do rozstrzygania o alimentach na rzecz jednego z nich, nie bez wpływu na ocenę zasadności takiego roszczenia pozostaje zachowanie się małżonka, zwłaszcza zaś wina w doprowadzeniu do rozkładu pożycia, której ustalenie wpływa na orzeczenie o obowiązku dostarczania środków utrzymania. Nie do przyjęcia - ze względu na zasady współżycia społecznego - byłaby sytuacja, w wyniku której małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego odnosiłby korzyść ze swego niegodziwego postępowania. Zachowanie takie nie zawsze prowadzić musi do zwolnienia od obowiązku alimentacyjnego, jednakże w rażących okolicznościach wpłynie na jego ograniczenie.

Odmiennego potraktowania wymaga natomiast kwestia dopuszczalności stosowania art. 5 k.c. do obowiązku alimentacyjnego pomiędzy rodzicami a dziećmi. Obowiązek ten ma charakter szczególny i podlega specjalnej regulacji prawnej, korzystnej dla dziecka. Dlatego przyjmuje się, iż rodzice powinni wykorzystać wszelkie swoje możliwości, aby zapewnić dziecku konieczne utrzymanie i prawidłowy rozwój. Każde zachowanie się rodzica dziecka, zmierzające do uniemożliwienia wykonania obowiązku alimentacyjnego, należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nieporadność dziecka, jego całkowite uzależnienie od dorosłych, a przede wszystkim od rodziców, uzasadnia stanowisko, iż nie mogą oni uchylić się od swego obowiązku mimo nagannego zachowania się dziecka i bez względu na trudności wychowawcze, jak i jego postawę wobec rodziców. Dlatego żądanie spełnienia obowiązku alimentacyjnego przez rodziców względem nie usamodzielnionego dziecka nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Powyższe stwierdzenie nie zawsze znajdzie zastosowanie w sytuacjach, gdy uprawnione do alimentacji dziecko, mimo osiągnięcia pełnoletności, z własnej winy nie uzyskało stosownego wykształcenia oraz nie podejmie pracy zarobkowej.

Pełnoletnie dziecko, które w czasie studiów kilkakrotnie powtarza poszczególne lata studiów albo też nie kontynuuje nauki i nie podejmuje pracy zarobkowej i z tego względu nie dysponuje środkami utrzymania, nie może domagać się ich od swoich rodziców. Także rezygnacja przez dziecko - w celu dokuczenia rodzicom - z pomocy stypendialnej udzielanej przez państwo może być uznana za szykanę, która narusza zasady prawidłowego współżycia w rodzinie, a tym samym zasady współżycia społecznego.

Tak samo za nadużycie prawa podmiotowego może być uznane żądanie alimentów przez osobę niezdolną do samodzielnego utrzymania się, która z własnej winy znalazła się w niedostatku. Dotyczyć to będzie osób, które mimo starannego ich wychowania i opieki rodziców same doprowadziły się do nałogowego alkoholizmu czy narkomanii i odmawiają poddania się leczeniu.

luty 2023 r.

Koszty utrzymania dziecka

Tocząc spór o alimenty dla małoletniego dziecka rodzice stają przed wyzwaniem możliwie dokładnego określenia kosztów jego utrzymania. Niewątpliwie – ostateczna kwota renty alimentacyjnej – orzeczona zostaje przy uwzględnieniu możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego oraz usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Niemniej, warto przedstawić przykładowy kosztorys utrzymania dziecka, niezależnie od okoliczności faktycznych konkretnej sprawy. Przedstawia się on następująco:

wyżywienie – obliczając koszty konieczne na pokrycie niezbędnej dziecku żywności i napojów należy uwzględnić dietę dziecka wynikającą z jego wieku, ale również alergie pokarmowe czy też diety wymagane przy różnych rodzaju schorzeniach, np.: insulinooporność;
odzież i obuwie – noszone przez dziecko na co dzień lub sezonowo, jak również te kupowane na wyjątkowe okazje (np.: szkolny bal przebierańców);
wydatki na gospodarstwo domowe, uwzględniające opłaty mieszkaniowe – wysokość czynszu oraz opłat za media (energię, gaz, wywóz śmieci, wodę, centralne ogrzewanie), telewizję, Internet czy ubezpieczenie mieszkania;
leczenie – w tym przypadku mowa nie tylko o lekach czy witaminach, ale wśród tych kosztów wymienia się również okulary korekcyjne, aparat ortodontyczny oraz opiekę medyczną i rehabilitacyjną, także te ponoszone stale w związku ze stanem zdrowia dziecka i np.: różnego rodzaju chorobami przewlekłymi;
szkoła i edukacja – na które składają się czesne, ale również koszty opiekunki, zajęć dodatkowych i wyrównawczych, artykułów szkolnych i papierniczych oraz wydatki ponoszone na radę rodziców, komitety rodzicielskie i inne podobne;
higiena, kosmetyki i środki czystości – żele do ciała i włosów, pieluszki, mokre chusteczki, kosmetyki w zależności od wieku dziecka, proszek do prania, płyn do płukania tkanin, papier toaletowy, płyn do mycia naczyń i inne używane na co dzień przez dziecko i domowników gospodarstwa domowego;
wydatki osobiste, a w tym rozrywka i kultura – wśród tych kosztów uwzględnia się zatem wydatki ponoszone np.: na pokrycie biletów do kina, teatrów, muzeów, ale też na fryzjera, prezenty urodzinowe dla kolegów i koleżanek, zabawki, książki, gry planszowe oraz kieszonkowe;
wyposażenie pokoju dziecka i meble;
wydatki okolicznościowe (wakacje – kolonie, obozy sportowe, obozy językowe itp., prezenty).

Trzeba pamiętać, aby wydatki ponoszone raz w roku lub raz na 2 lata (np. wyjazd wakacyjny, malowanie pokoju, zakup pościeli czy sprzętu sportowego) dostosować do budżetu miesięcznego czyli, należy je podzielić przez 12 lub 24 miesiące.

styczeń 2023 r.

Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych

Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L 7 z 10.01.2009, str. 1).

Zasadnicze cele alimentacji nie ograniczają się wyłącznie do uzasadnienia instytucji sytuacją finansową stron, mają również charakter etyczny. Polskie prawo reguluje zobowiązania alimentacyjne w art. 128 – 144 k.r.o. Na podstawie ustawy można wywieść, że treść obowiązku alimentacyjnego stanowi dostarczanie przez zobowiązanego środków utrzymania – uprawnionemu, tj. osobie, która nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb własnymi siłami. Ciekawym zagadnieniem jest tutaj kwestia dochodzenia roszczeń alimentacyjnych w sprawach z elementem transgranicznym. Zgodnie ze wskazaniem art. 63 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1792) – „Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L 7 z 10.01.2009, str. 1)”. Zasięg przedmiotowy rozporządzenia jest szeroki, stosuje się nie tylko do zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunku rodzinnego, ale również pokrewieństwa, małżeństwa i powinowactwa. Powołane rozporządzenie nie zawiera, expressis verbis, regulacji prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych. Akt ten w głównej mierze reguluje kwestie procesowe. Zatem wypada wskazać, że prawo właściwe zostało, poprzez instytucję odesłania, określone w art. 15 rozporządzenia unijnego. Według wspomnianego przepisu należy kierować się Protokołem haskim z 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym w sprawach zobowiązań alimentacyjnych w państwach członkowskich, dla których protokół ten jest wiążący. Z kolei na mocy art. 3 na skutek zawarcia Protokołu przez Wspólnotę Europejską, obowiązuje on we wszystkich Państwach Członkowskich, z wyjątkiem Danii. To właśnie Protokół z 2007 r. jest dla polskiego sądu podstawą do ustalenia prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych w zakresie jego zastosowania, który jest tożsamy z zakresem rozporządzenia z 18 grudnia 2008 r., z rozszerzeniem, że zobowiązania alimentacyjne wobec dziecka są niezależnie od stanu cywilnego rodziców. Do przedmiotowego zakresu zastosowania protokołu haskiego należą niewątpliwie również obowiązki alimentacyjne wynikające z przysposobienia, natomiast nie należą roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego związane z ciążą i porodem.

W przypadku braku wyboru prawa właściwego przez strony stosunku, zgodnie z ogólną zasadą zobowiązania alimentacyjne podlegają prawu państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu. Jednakże w Protokole z 2007 r., w zakresie wyboru prawa właściwego, dopuszczona została wyjątkowa możliwość wskazania go przez strony – zarówno ogólnie dla zobowiązania alimentacyjnego (wybór wiążący jest tak długo, aż strony nie zmienią zdania w tej kwestii), jak i wyłącznie ze skutkami ograniczonymi do określonego postępowania (wybór wiąże do zakończenia konkretnego postępowania, powinien być jednak uwzględniony również w postępowaniach po uprawomocnieniu się orzeczenia). Wybór ten jest ograniczony do prawa materialnego obowiązującego w siedzibie sądu, nie jest natomiast ograniczony terminem. Strony mogą dokonać wyboru w każdym czasie. Jeżeli jednak mowa o wyborze prawa właściwego dla celów konkretnego postępowania przed wszczęciem postępowania – zastrzeżona została forma czynności prawnej. Umowa podpisana przez obie strony, powinna przybrać formę pisemną lub utrwaloną w inny sposób, tak by istniała możliwość późniejszego dostępu do informacji zawartych w umowie.

Istotne znaczenie dla ochrony wierzyciela mają regulacje zawarte w ustępie 4 oraz 5 artykułu 8 protokołu haskiego. Stanowią one po pierwsze, że niezależnie od prawa wybranego przez strony to prawo państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu w chwili wyboru określa, czy wierzyciel może zrzec się prawa do roszczeń alimentacyjnych. Po drugie zaś, że prawa wybranego przez strony nie stosuje się, jeśli jego zastosowanie mogłoby prowadzić do oczywiście niesprawiedliwych lub niesłusznych skutków dla jednej ze stron, chyba że w chwili wyboru prawa strony były w pełni poinformowane i świadome skutków swojego wyboru.

grudzień 2022 r.

Prawo właściwe dla alimentów

Zobowiązania alimentacyjne zawierające element transgraniczny wymuszają ustalenie prawa właściwego. Wśród aktów prawnych kluczowych w zakresie prawa właściwego dla alimentacji należy wymienić:

ustawę z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1792);
rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz. U. UE. L. z 2009 r. Nr 7, str. 1 ze zm.);
Konwencję o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, sporządzoną w Hadze dnia 2 października 1973 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 444);
Protokół o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych (Dz. U. UE. L. z 2009 r. Nr 331, str. 19) z zastrzeżeniem wynikającym z art. 19, który stanowi , że protokół nie narusza innych instrumentów międzynarodowych, których umawiające się państwa są lub staną się stronami, a które zawierają postanowienia w kwestiach uregulowanych niniejszym protokołem, chyba że państwa-strony złożą odmienne oświadczenie do takiego instrumentu.

W związku z powyższym należy zaznaczyć, że Polska jest stroną umów dwustronnych, w których – obok innych zagadnień materialnoprawnych i procesowych – uregulowano prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych. Zakres zastosowania umów jest ograniczony. Jeżeli jednak umowa bilateralna ma pierwszeństwo przed protokołem haskim, a prawo właściwe dla alimentów zostało w niej uregulowane – nawet niebezpośrednio – trzeba zastosować normy zawarte w umowie, a nie w protokole (N. Rycko [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. J. Poczobut, Warszawa 2017, art. 63.).

listopad 2022 r.

Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego

Art. 144 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego został wprowadzony nowelizacją z dnia 6.11.2008 r. Nie oznacza to, że przed wejściem w życie tego przepisu polskiemu systemowi prawnemu nie była znana instytucja uchylenia się od wykonania obowiązku alimentacyjnego w związku z naruszeniem zasad współżycia społecznego przez uprawnionego – taką możliwość przewidział Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16.12.1987 o sygnaturze III CZP 91/86. Sąd Najwyższy wskazał wówczas, że można oddalić powództwo o alimenty w całości lub w części na podstawie klauzuli generalnej zawartej w art. 5 kodeksu cywilnego, w przypadku, gdy zachowanie uprawnionego budzi powszechną dezaprobatę. Jednakże Sąd wykluczył stosowanie tej konstrukcji w odniesieniu do małoletnich dzieci obowiązanego. Sąd równocześnie wskazał, jakie zachowania można uznać za budzące powszechną dezaprobatę: godzące w zdrowie i życie członka rodziny, naruszające godność, dobre imię lub inne dobra osobiste lub zdarzenia polegające na zawinionym popadnięciu w niedostatek lub celowym spowodowaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów. Dodając wskazany przepis do kodeksu, ustawodawca utrwalił i potwierdził istniejącą linię orzeczniczą.

Do momentu wprowadzenia omawianego przepisu, część doktryny nie była przekonana co do możliwości zastosowania art. 5 kc celem uchylenia się od obowiązku alimentacji, pomimo wydania przez Sąd Najwyższy wspomnianego orzeczenia. Niektórzy reprezentowali pogląd, że w przypadku spełnienia przesłanek alimentacji, dochodzenie alimentów nie może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ani społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Inni zaś twierdzili, że jest możliwe uchylenie się od obowiązku alimentacji, upatrując w jego konstrukcji analogii do niegodności dziedziczenia lub też odwołania darowizny.

Art. 1441 kro stanowi przepis szczególny do wspomnianego już art. 5 kc wprowadzając samodzielną podstawę oddalenia powództwa w sprawach o alimenty, a tym samym wyłączając zastosowanie art. 5 kc do przypadków nadużycia prawa podmiotowego w sprawach o alimenty. Pozwala on również na ocenę roszczenia alimentacyjnego pod względem jego wysokości – zbyt wysokie żądanie może zostać uznane za niezgodne z zasadami współżycia społecznego i mające na celu pokrzywdzenie obowiązanego lub jego wierzycieli. Przepis ten służy ochronie obowiązanego oraz porządku publicznego, nie jest zaś instrumentem odpłaty za naganne zachowanie uprawnionego.

Ustawodawca wprost wyłączył możliwość uchylenia się od wykonania obowiązku alimentacyjnego przez rodziców w stosunku do ich małoletnich dzieci, które postępują nagannie i naruszały zasady współżycia społecznego. Jest to związane z faktem, że niepełnoletni zazwyczaj nie posiadają własnych środków utrzymania i są zdani na rodziców.

O ile wielokrotne powtarzanie roku na studiach, częsta zmiana kierunku studiów czy nieposiadanie pracy przez pełnoletniego mogą zostać za godzące w zasady współżycia społecznego, o tyle posiadają one samoistną podstawę uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego przez rodziców takiego uprawnionego przewidzianą przez art. 133 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, pod warunkiem, że są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem lub niedokładaniem przez dziecko starań w celu możności samodzielnego utrzymania się. W takim wypadku może być wystarczające powołanie się na art. 133 § 3 kro, co jednak nie wyklucza możliwości jednoczesnego przywołania art. 1441 kro. Nie może być jednak uznane za spełniające przesłanki art. 1441 kro lub art. 133 § 3 kro podjęcie studiów na innym kierunku lub zatrudnienie w innym zawodzie niż chcieliby tego rodzice, ponieważ dziecko ma prawo decydować o własnej przyszłości, w szczególności, gdy osiągnęło już pełnoletniość. Za spełniające przesłanki art. 1441 uważane są m.in. sytuacje zerwania więzów rodzinnych, nieokazywania szacunku oraz postępowania w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli rodziców. Do uchylenia się od obowiązku alimentacji nie wystarczy więc sporadyczne nieodbieranie telefonów, jednostkowe nieodwiedzanie rodziny na święta lub kłótnie związane wyborem pracy albo partnera życiowego. Ponadto, w myśl orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 23.11.2018 r. o sygnaturze II CNP 56/17, art. 1441 kro nie ma zastosowania do długu spadkowego także kiedy źródłem owego długu jest niewykonany obowiązek alimentacyjny, ponieważ przepis ten dotyczy jedynie relacji między zobowiązanym a uprawnionym do alimentacji.

Opracowano na podstawie: A. Kawałko, H. Witczak [w:] M. Fras, M. Habdas (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Wolters Kluwer, 2021; J. Gajda [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa, C.H. Beck, 2021

październik 2022 r.

Egzekucja alimentów z Niemiec

W wyroku z dnia 10 czerwca 2022 roku o sygnaturze III SA/Kr 140/22 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie orzekł, że "Sprawa o przekazanie przez polski organ przyjmujący organowi przyjmującemu innego państwa wniosku osoby uprawnionej, w którym domaga się ona od zobowiązanego dostarczenia utrzymania, na podstawie art. 3 i 4 Konwencji o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą sporządzonej w Nowym Jorku w dniu 20 czerwca 1956 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 17, poz. 87) jest załatwiana w postępowaniu administracyjnym, do którego nie mają zastosowania przepisy kodeksu postępowania administracyjnego", zaś "Organ przesyłający nie załatwia sprawy w zakresie uznania i wykonania zobowiązania alimentacyjnego między uprawnionym a zobowiązanym, lecz jedynie ułatwia uprawnionemu załatwienie takiej sprawy w innym państwie przez jej przekazanie w trybie Konwencji organowi przyjmującemu, z czym wiąże się obowiązek podjęcia określonych działań przez organ przyjmujący. Oznacza to, że przedmiotem sprawy załatwianej przez organ przesyłający jest podjęcie ściśle określonych działań techniczno-organizacyjnych, dotyczących jedynie sprawy z zakresu prawa rodzinnego." Co za tym idzie, zgodnie z sentencją wyroku, w wyniku złożenia wniosku przez osobę uprawnioną między uprawnionym a organem przesyłającym powstaje stosunek o charakterze administracyjnoprawnym, którego treścią jest prawo domagania się przekazania wniosku organowi przyjmującemu w innym państwie.

Wyrok ten zapadł na gruncie skargi wniesionej przez córkę mężczyzny, na którym spoczywał obowiązek alimentacji nałożony wyrokami z 2 marca 1993 roku, 27 marca 1998 roku, 26 października 2000 roku oraz 29 sierpnia 2008 roku. Ustalały one kolejno wysokość alimentów na: 1 000 000 starych złotych miesięcznie, 300 zł miesięcznie, 500 zł miesięcznie i ponownie 500 zł miesięcznie. Ojciec skarżącej mieszka obecnie w Niemczech, dlatego wniosek o egzekucję złożony do Sądu Okręgowego został przez ten organ przekazany stronie niemieckiej w lutym 1994 roku.

Ojciec zaprzestał wypłaty alimentów w 2017 roku, nie uregulował również zaległości, o czym córka wielokrotnie informowała stronę niemiecką. Organ niemiecki kilkukrotnie komunikował, że niepowodzenie egzekucji jest uzasadnione faktem, że dłużnik pobiera rentę, która nie przekracza granicy, do której prawo niemieckie przewiduje zwolnienie od zajęcia egzekucyjnego, a w konsekwencji szanse na powodzenie przymusowej egzekucji są nikłe.

W lipcu 2021 roku strona niemiecka zwróciła wniosek, informując o zakończeniu postępowania egzekucyjnego, zaś Sąd Okręgowy odpowiedział ponownym skierowaniem wniosku wraz ze zwróconymi dokumentami i pismem wnioskodawczyni. W sierpniu tego samego roku organ niemiecki raz jeszcze powiadomił o braku możliwości przeprowadzenia egzekucji ze względu na brak majątku podlegającego zajęciu, a w październiku poinformował o zakończeniu postępowania bez możliwości jego kontynuowania ze względu na zbyt niski dochód dłużnika połączony z brakiem nieruchomości i aktywów.

W efekcie Prezes Sądu Okręgowego wydał zarządzenie o zamknięcie sprawy o egzekucję alimentów z wniosku skarżącej, która złożyła na nie skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Wskazała w swojej skardze na cykliczne informowanie ojca o rozliczeniach i zaległościach. Sąd Okręgowy wniósł zaś o jej oddalenie, twierdząc że dopełnił ciążących na nim obowiązków organu przesyłającego.

Zgodnie z sentencją wyroku, na Sądzie Okręgowym nie ciążył obowiązek zapewnienia pomyślnego zakończenia sprawy, lecz przekazywania pism organowi niemieckiemu, zaś kodeks postępowania administracyjnego nie miał zastosowania w niniejszej sprawie.

wrzesień 2022 r.

"Kolejność w obowiązku alimentacyjnym"

Kolejność obciążania krewnych obowiązkiem alimentacyjnym określa art. 129 § 1 k.r.o. Uprawniony do alimentacji nie może z własnej woli wybrać osoby, od której będzie dochodził świadczeń alimentacyjnych. W przypadku osoby, która posiada rodziców, dzieci oraz rodzeństwo, obowiązek alimentacyjny w pierwszej kolejności zobowiązane będą ponieść dzieci.

W sytuacji nałożenia obowiązku alimentacyjnego na dalszych krewnych będzie on mieć zawsze charakter subsydiarny. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 22 kwietnia 2022 r. wydanym w sprawie o sygnaturze II SA/Po 926/21 podkreślono, iż "Zasadą jest również, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo, gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami."

Według wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1971 w sprawie o sygnaturze III CRN 187/71 "Jeżeli matka dziecka, chociaż zdolna do pracy fizycznej, żadnej stałej pracy nie ma, często przebywa w szpitalu dla nerwowo i psychicznie chorych, a pracuje jedynie sporadycznie, trudno uważać, że jest ona w stanie systematycznie i na czas dostarczać dziecku środków utrzymania. W takim zaś razie, zgodnie z art. 132 zd. ost. k.r.o.p., uprawniony mógłby domagać się dostarczenia uzupełniających środków utrzymania od krewnych zobowiązanych w dalszej kolejności."

Przede wszystkim najpierw po stronie uprawnionego do alimentacji musi powstać stan niedostatku, aby mógł on dochodzić swego roszczenia – przesłanką tą nie jest objęte roszczenie dziecka względem rodziców. "

Obowiązek alimentacyjny wobec dziecka 'nie dzieli się' jak gdyby na część macierzystą i ojczystą i gdy ojciec nie jest w stanie sprostać swojemu obowiązkowi, nie znaczy to, że powinni go w tym wyręczać jego krewni. W takiej sytuacji obowiązek ten przechodzi przede wszystkim na drugiego rodzica, a gdyby ten nie mógł tego obowiązku w całości lub w części wykonać, zobowiązani będą w tej samej kolejności dziadkowie obu linii, tj. linii ojczystej i macierzystej

Teza orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1962 roku (sygnatura 2 CR 167/62) wskazuje, iż "Obowiązek alimentacyjny dalszego krewnego istnieje nie tylko wtedy, gdy bliższy krewny nie ma możliwości wypełnienia tego obowiązku, lecz może powstać także wtedy, gdy bliższy krewny mimo takich możliwości nie wywiązuje się ze swych obowiązków. Dalszemu krewnemu, który świadczy na rzecz osoby uprawnionej, przysługuje regres do bliższego krewnego w takim zakresie, w jakim niewypełnienie przez tego ostatniego obowiązku alimentacyjnego nie jest wynikiem obiektywnej niemożliwości, lecz wynikiem uchylania się od wykonania tego obowiązku.".

sierpień 2022 r.

Obowiązek alimentacyjny rodzenstwa

Art. 134. W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny. (Co to jest ten nadmierny uszczerbek – coś z orzecznictwa i komentarzy)

Tytuł II "Powinowactwo i pokrewieństwo", dział III ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi o obowiązku alimentacyjnym. Przepis art. 128 k.r.o. poprzez ustanowienie instytucji obowiązku alimentacyjnego, nakłada na krewnych w linii prostej oraz na rodzeństwo, powinność dostarczania, zgodnych z usprawiedliwionymi potrzebami, środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Zgodnie z orzeczeniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie "obowiązek ten nie wyczerpuje się jednak w relacjach między krewnymi i może dotyczyć także innych osób bliskich, niezwiązanych więzami krwi." (Wyrok WSA w Szczecinie z 17.09.2020 r., II SA/Sz 438/20, LEX nr 3088619.) Jak podaje Hanna Witczak oraz Agnieszka Kawałko w komentarzu do ustawy wypełnianie tego obowiązku "może polegać na dostarczaniu uprawnionemu mieszkania, opieki lekarskiej i domowej. Środkami wychowania są w szczególności wydatki na wykształcenie, rozwój fizyczny, a także na zaspokajanie potrzeb kulturalnych czy na rozrywkę." (A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 128.). Jak większość instytucji prawa cywilnego, tak i obowiązek alimentacyjny, nie ma charakteru absolutnego. W sytuacjach, w których jego wykonywanie połączone byłoby z naruszeniem zasad współżycia społecznego musi on zostać ograniczony. Z tego względu, niemniej tylko wyjątkowo, od obowiązku uchylić się może rodzeństwo. Niejako na marginesie warto zaznaczyć, że regulacja odnosi się zarówno do rodzeństwa biologicznego jaki i przyrodniego. Wymaganą przesłanką, której ziszczenie uprawnia do ograniczenia omawianej powinności jest sytuacja, w której wykonanie obowiązku byłoby połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla zobowiązanego lub jego najbliższej rodziny. Prawidłowa wykładnia wymaga ustalenia zakresu dwóch pojęć, tj. jak należy rozumieć określenie najbliższa rodzina oraz przede wszystkim jakie zachowanie może zostać zakwalifikowane jako połączone z nadmiernym uszczerbkiem.

Do grona najbliższej rodziny w doktrynie zalicza się małżonka oraz wstępnych. W sytuacji w której doszłoby do kolizji obowiązku alimentacyjnego względem najbliższej rodziny i względem rodzeństwa prymat należy przyznać zaspokojeniu potrzeb najbliższej rodziny. Na marginesie można wskazać, że niekiedy z pojęciem najbliższej rodziny utożsamia się również rodziców zobowiązanego, ale tylko jeżeli pozostają oni na jego utrzymaniu (A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 134.). Natomiast, jak wskazywał Sąd Apelacyjny w Krakowie, w orzeczeniu wydanym w dniu 24 stycznia 2013 r. "o tym, kto jest najbliższym członkiem rodziny decyduje faktyczny układ stosunków pomiędzy określonymi osobami, a nie formalna kolejność pokrewieństwa wynikająca w szczególności z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, czy ewentualnie z powinowactwa." (Wyrok SA w Krakowie z 24.01.2013 r., I ACa 1347/12, LEX nr 1362742.)

Jeżeli idzie zaś o nadmierny uszczerbek – ścisłe ustalenie zakresu znaczeniowego pojęcia nie jest możliwe. Podkreślił to Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 grudnia 2010 r., stwierdzając jednoznacznie, że "kodeks cywilny nie wskazuje żadnych kryteriów wedle których należy szacować uszczerbek polegający na pogorszeniu sytuacji życiowej". Niemniej, jak podaje T. Domińczyk w komentarzu do ustawy, chodzi o ustalenie skutków ewentualnego obciążenia alimentami dla samego zobowiązanego i jego najbliższej rodziny. Co zatem jasne, wymagana jest każdorazowa ocena konkretnego przypadku, uwzględniająca stan majątkowy i możliwości płatnicze zobowiązanego, również przewidywania w tym względzie na najbliższą przyszłość (T. Domińczyk [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. V, red. K. Piasecki, Warszawa 2011, art. 134.). Według J. Gwiazdomorskiego za nadmierny może być uważany uszczerbek, który wyniknąłby ze spełnienia świadczeń i w konsekwencji spowodowałby uniemożliwienie zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb rodzeństwa, które są tak istotne że uznawane są za niemalże niezbędne.

lipiec 2022 r.

Niedostatek. Obowiązek alimentacyjny małżonka i obdarowanego krewnego.

Zgodnie z art. 130 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r.- Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)- dalej k.r.o., zobowiązanie jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa bądź po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.

Powyższe zagadnienie wpisuje się w szerszy kontekst instytucji alimentacji na gruncie prawa cywilnego. Innym aktem prawnym, który reguluje obowiązek świadczeń alimentacyjnych, jest obok k.r.o. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny (tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.)- dalej k.c. Na kanwie umowy darowizny zgodnie z art. 897 k.c. rodzi się problem powinności powstającej po stronie obdarowanego w momencie, gdy jego darczyńca popadnie w niedostatek, która to powinność polega na dostarczaniu darczyńcy, w granicach istniejącego jeszcze przysporzenia, środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych

W wyroku SA w Krakowie z dnia 10 kwietnia 2019 r. o sygnaturze I ACa 575/18 skład orzekający postawił tezę, iż pomimo że zgodnie z art. 130 k.r.o. obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka, to jednak obwiązek alimentacyjny obdarowanych z art. 897 k.c., w granicach określonych w tym przepisie, wyprzedza obowiązek alimentacyjny byłego małżonka, nawet w sytuacji, gdy obdarowanymi są krewni darczyńcy. W orzeczeniu tym judykatura zestawiła ze sobą zatem opisane wyżej regulacje prawne, przyznając niejako pierwszeństwo przed obowiązkiem alimentacyjnym rozwiedzionych małżonków obowiązkowi alimentacyjnemu obdarowanych niezależnie od ich powiązań rodzinnych z darczyńcą.

czerwiec 2022 r.

Upadek zabezpieczenia renty

Od 1 stycznia 2022 wprowadzono § 2 art. 733 kpc zgodnie z którym w przypadku zabezpieczenia w formie miesięcznego świadczenia na zapewnienie środków utrzymania termin upadku zabezpieczenia wyznaczany przez sąd, przed wszczęciem postępowania w sprawie wynosi sześć miesięcy. Sąd na uzasadniony wniosek pełnomocnika może wskazać dłuższy termin, wynoszący nie więcej jednak niż rok. Do tej poty maksymalny termin wynosił tylko dwa tygodnie jak w innych sprawach.

Omawiana regulacja dotyczy roszczeń opartych na podstawie art. 444 § 2 lub art. 446 § 2 Kodeksu cywilnego, w formie miesięcznego świadczenia na zapewnienie środków utrzymania, w związku ze szkodą poniesioną wskutek czynu niedozwolonego wyczerpującego znamiona:

jednego z przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji w ruchu lądowym, o których mowa w rozdziale XXI Kodeksu karnego, lub
zabójstwa z użyciem pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, lub
umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu z użyciem pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym - sąd udziela tego zabezpieczenia na rzecz każdego uprawnionego w wysokości nie niższej niż kwota najniższej emerytury określonej w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291, z późn. zm. 20 ), chyba że uzyskanie świadczeń rentowych z innych źródeł przemawia za udzieleniem zabezpieczenia w wysokości kwoty niższej.

Łączna kwota zabezpieczenia na rzecz wszystkich uprawnionych w formie miesięcznego świadczenia na zapewnienie środków utrzymania na podstawie art. 444 § 2 oraz art. 446 § 2 Kodeksu cywilnego nie może przekraczać wysokości uzyskiwanego przez poszkodowanego miesięcznego wynagrodzenia netto lub dochodu w okresie poprzedzającym zdarzenie i pięciokrotnej wysokości kwoty najniższej emerytury określonej w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Trzeba jednak zauważyć, że nie jest do końca jasne czy wniosek o przedłużenie terminu może złożyć tylko profesjonalny pełnomocnik czy również inny (np. zstępny)

maj 2022 r.

Raty kredytu nie zwalniają z alimentów

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 2021 r. (sygn. akt I NSNc 79/20) wypowiedział się na temat braku możliwości obniżenia alimentów z uwagi na raty kredytowe

Obowiązek alimentacyjny powstaje z mocy prawa. Zobowiązany do świadczenia alimentacyjnego może się tylko wyjątkowo zrzec z obowiązku łożenia na utrzymanie uprawnionego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje, że rodzic może się uchylić od świadczeń alimentacyjnych względem pełnoletniego dziecka, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla niego uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania. Należy więc podkreślić, że rodzic jest zawsze zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych na rzecz małoletniego dziecka, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

W powyższym wyroku Sądu Najwyższego wskazuje się, że „celem obowiązku alimentacyjnego jest zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb małoletniego dziecka.” Zakres świadczeń alimentacyjnych wyznaczają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego. Sąd Najwyższy podkreśla jednak, że „możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego nie określa się wyłącznie na podstawie rzeczywistych zarobków i dochodów. Nawet trudna sytuacja materialna rodzica nie zwalnia go od obowiązku świadczenia alimentów na potrzeby dzieci. Rodzic jest zobowiązany dzielić się z dzieckiem nawet bardzo szczupłymi dochodami. Natomiast w sytuacjach skrajnych, zaspokojenie potrzeb małoletnich dzieci może nastąpić nawet kosztem części składników majątkowych”.

Uchylenie się od zobowiązania świadczenia na rzecz uprawnionego jest bardzo rzadkie. Jak wskazano powyżej, kodeks ogranicza je tylko do wyjątkowych przypadków. Nie można również usprawiedliwiać się niskimi dochodami czy zaciągniętymi zobowiązaniami finansowymi. Jak wskazuje Sąd Najwyższy „obowiązek spłaty zobowiązań kredytowych jest niezależny od obowiązku alimentacyjnego, dlatego nie może stanowić podstawy do uchylania się od jego wykonania”. Zadłużenie zobowiązanego nie może pozbawiać uprawnionego prawa do świadczenia.

Zmiana lub uchylenie obowiązku alimentacyjnego może nastąpić tylko w wyroku lub ugodzie sądowej.

kwiecień 2022 r.

Obowiązek alimentacyjny a możliwości zarobkowe zobowiązanego

Zgodnie z art. 135 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy: "zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego".

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w swoim wyroku z dnia 31 marca 2021 r. wydanym w sprawie o sygnaturze II SA/Go 157/21 odniósł się do tego przepisu i orzekł, że nie można arbitralnie nałożyć obowiązku alimentacyjnego na daną osobę bez wcześniejszej, dokładnej weryfikacji jej „zarobkowych i majątkowych możliwości”, o których mówi art. 135 § 1k.r.o. Zdaniem WSA należy sprawdzić, czy po stronie potencjalnej osoby zobowiązanej nie występują jakiekolwiek ograniczenia życiowe, które mogłyby stać na przeszkodzie w prawidłowym sprawowaniu opieki nad osobą uprawnioną.

marzec 2022 r.

Roszczenia regresowe między zobowiązanymi do alimentacji

Roszczenie regresowe jest roszczeniem majątkowym, jednak nie jest traktowane jako roszczenie o świadczenie alimentacyjne. Nie korzysta z przepisów dotyczących m.in. egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Nie mają do niego zastosowania przepisy materialnoprocesowe i procesowe dotyczące uprzywilejowania roszczeń alimentacyjnych.

Roszczenia regresowe nie są roszczeniami alimentacyjnymi, jednak można traktować je jako spełnione już świadczenia alimentacyjne. Co do zasady jednak, alimenty mają służyć zaspokajaniu potrzeb bieżących. Alimenty za okres przeszły zasądza się wyjątkowo w przypadku, w którym z okresu przeszłego istnieją jakieś niezaspokojone potrzeby dziecka, albo w wyniku zaspokajania tych potrzeb powstało zadłużenie zaciągnięte na pokrycie usprawiedliwionych potrzeb dziecka.

Zgodnie z art. 140 par. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić.

Możliwe jest więc żądać od osoby zobowiązanej do dostarczania środków utrzymania lub wychowania zwrotu tych kosztów, które poniosło się łożąc na uprawnionego do alimentów. Nie jest konieczne, aby uprzednio wydane zostało orzeczenie określające zakres obowiązku alimentacyjnego. Sąd określi jego wysokość w procesie o zwrot wspomnianych kosztów. Trzeba jednak zaznaczyć, że wysokość zwrotu jest bezpośrednio związana nie tylko z usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego, lecz także z majątkowymi i zarobkowymi możliwościami zobowiązanego. Oznacza to, że kwota przeznaczona na bieżące potrzeby dziecka może być za wysoka biorąc pod uwagę możliwości finansowe zobowiązanego. W takim przypadku zwrot nie pokryje całości środków przeznaczonych na utrzymanie dziecka.

Roszczenia regresowe przedawniają się z upływem trzech lat.

luty 2022 r.

Wyprzedaż majątku na pokrycie alimentów.

W wyroku z 30 czerwca 2021 roku Sąd Najwyższy przypomniał, że „nawet trudna sytuacja materialna rodzica nie zwalnia go od obowiązku świadczenia alimentów na potrzeby dzieci. Rodzic jest zobowiązany dzielić się z dzieckiem nawet bardzo szczupłymi dochodami. Natomiast w sytuacjach skrajnych, zaspokojenie potrzeb małoletnich dzieci może nastąpić nawet kosztem części składników majątkowych.” Oznacza to, że sąd może zasądzić alimenty nawet od rodzica, który nie osiąga żadnych dochodów, zmuszając go niejako do sprzedaży majątku. Oczywiście nie może to doprowadzić to obniżenia stopy życiowej rodzica poniżej stopy życiowej dziecka.

styczeń 2022 r.

Konkubinat a alimenty

Zgodnie z art. 60 § 3 krio obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Dlatego też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lipca 1998 r. (I CKN 788/97) musiał orzec, że jeżeli były małżonek nie sformalizuje nowego związku to nadal obowiązek alimentacyjny istnieje. Pozostawanie w konkubinacie przez uprawnionego do alimentacji rozwiedzionego małżonka nie jest bowiem ustawową przesłanką wygaśnięcia wobec niego obowiązku alimentacyjnego drugiego z rozwiedzionych małżonków.

grudzień 2021 r.

Zadłużenie oskarżonego o niealimentację

W wyroku z dnia 2 grudnia 2020 r. (IV KK 706/19) Sąd Najwyższy słusznie przypomniał, że "obok wysokości osiąganych przez oskarżonego dochodów i jego możliwości zarobkowych, z perspektywy oceny, czy oskarżony wyczerpał znamiona czynu zabronionego z art. 209 § 1a k.k. w zw. z § 1 k.k. i ewentualnych dalszych ustaleń co do stopnia społecznej szkodliwości tego czynu, kluczowe znaczenie ma również wysokość i charakter ciążących na nim zobowiązań finansowych, w tym zwłaszcza tych będących przedmiotem postępowania egzekucyjnego, a także stopień, w jakim oskarżony wywiązywał się z tych obowiązków i jego starania w tym zakresie"

Orzeczenie to zapadło w sprawie, w której oskarżony nie mógł spełniać swojego obowiązku alimentacyjnego z powodu zajęć komorniczych.

listopad 2021 r.

Zmiana wysokości alimentów przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego

Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 15 czerwca 2021 roku słusznie wskazał, że jeżeli po wydaniu wyroku rozwodowego przez sad I instancji doszło do zmiany tzw. stosunków w rozumieniu art. 138 k.r.o. to sąd II instancji może te alimenty zmienić. Jest tak, gdyż "w sprawie o rozwód, rozstrzygnięcie o obowiązku alimentacyjnym rozwodzących się rodziców względem ich małoletnich dzieci, odnosi się do świadczeń od daty prawomocności tego wyroku".

październik 2021 r.

Przestępstwo nie alimentacji – zmiany w przepisach

Ustawa z dnia 23 marca 2017 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionych do alimentów (Dz. U. z 2017 r. poz. 952) wprowadziła, jak wiadomo, zmiany do ustawowego opisu przestępstwa niealimentacji. Przede wszystkim, dotychczasowe znamię uporczywości zostało zastąpione konkretnym okresem, po przekroczeniu którego niealimentacja staje się przestępstwem. Nowelizacja ta wprowadziła jednak również inną istotną zmianę. Ustawodawca zrezygnował ze wskazania źródeł obowiązku alimentacyjnego (ustawy oraz orzeczenia sądowego), wskazując równocześnie, że karalne jest wyłącznie uchylanie się od alimentacji w przypadku, w którym alimenty zostały określone co do wysokości m.in. orzeczeniem sądu lub umową. Czy oznacza to, że ustawodawca całkowicie zrezygnował z karania niealimentacji, gdy obowiązek wynika tylko z ustawy?

Z pytaniem tym musiał zmierzyć się Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt IV KK 56/19. W postanowieniu z dnia 16 marca 2020 roku SN wskazał, że opisana powyżej zmiana dekryminalizuje wyłącznie jeden przypadek uchylania się od alimentacji – gdy jej obowiązek wynika z ustawy, a wysokość alimentów nie jest określona w żadnej z wymienionych w kodeksie karnym form (mogą być to: orzeczenie sądowe, ugoda zawarta przed sądem lub innym organem lub umowa). W pozostałych przypadkach karalność niealimentacji nie ulega zmianie.

Wniosek wynikający ze stanowiska Sądu Najwyższego wydaje się jasny – aby prawo karne mogło chronić nas przed przestępstwem niealimentacji, musimy sami zadbać o to, aby został on w przypadku wystąpienia ustawowego obowiązku alimentacyjnego jasno określony co do wysokości.

wrzesień 2021 r.

Różnica pomiędzy darowizną a alimentami w prawie podatkowym

Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie w wyroku z dnia 16 marca 2021 r. (sygn.. akt III SA/Wa 1631/20) orzekł, że nie można zakupu nieruchomości oraz samochodów o wysokim standardzie uznać za wydatki mające na celu zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego dziecka składających się na zakres obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w art. 128 k.r.o.

Oznacza to że takie wydatki podlegają opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

sierpień 2021 r.

Zaostrzenie przepisów wobec dłużników alimentacyjnych

Ustawodawca, zważając na nieustający problem z brakiem płatności zobowiązań alimentacyjnych oraz zwiększającą się liczbą dłużników alimentacyjnych, postanowił ponownie zaostrzyć prawo związane z niepłaceniem alimentów. 1 grudnia 2020 r. w życie weszła nowelizacja zaostrzająca konsekwencje niealimentacji.

Nowe przepisy zwiększają sankcje w celu zmuszenia osoby obowiązanych na podstawie prawomocnego wyroku sądowego, do wykonywania zobowiązań. Najbardziej dolegliwe konsekwencje to m.in.:

wpisanie dłużnika do Krajowego Rejestru Gospodarczego - zmianie ulegną przepisy ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych poprzez zmianę zasad ujawniania w rejestrze biura informacji gospodarczej informacji o długach dłużników alimentacyjnych wobec Skarbu Państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłaconych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, dopóki długi te nie zostaną na rzecz Skarbu Państwa spłacone.

Zwiększenie kar dla pracodawców wypłacających na czarno wynagrodzenie dla dłużników alimentacyjnych – zgodnie z przepisami ustawy kodeks pracy pracodawca, który wypłaca wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, pracownikowi ujawnionemu w Krajowym Rejestrze Zadłużonych, podlega, zgodnie karze grzywny od 1500 zł do nawet 45 000 zł. Tej samej karze podlega pracodawca, który bez umowy zatrudnia takiego dłużnika alimentacyjnego.

Zmiana przepisów polegająca na zwiększeniu sankcji dla dłużników alimentacyjnych, ma pomóc w egzekwowaniu należności względem Skarbu Państwa, który to wypłaca świadczenia w miejsce dłużników. Ustawodawca przypuszcza, że wysokie kary dla pracodawców zniechęcą ich do zatrudniania na czarno.

lipiec 2021 r.

Przedawnienie alimentów – w sytuacji gdy zobowiązany ma władzę rodzicielską i gdy jej nie ma

Zgodnie z dyspozycją art. 137 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. Trzeba jednak mieć na uwadze, że samo prawo do alimentów nie ulega przedawnieniu. Oznacza to, że osoby uprawnione (krewni w linii prostej oraz rodzeństwo) w każdym czasie mogą domagać się alimentów.

Nawiązując do przedawnienia wierzytelności jaką są świadczenia alimentacyjne, należy zwrócić uwagę na ewentualne przerwanie biegu przedawnienia lub jego zawieszenie. W tym miejscu trzeba odnieść się do uchwały Sądu Najwyższego (sygn. III CZP 65/68) zgodnie, z którą w czasie trwania władzy rodzicielskiej bieg przedawnienia co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Sąd Najwyższy postawił również drugą tezę, zgodnie z którą przedawnienie co do wymienionych roszczeń biegnie nie tylko wtedy, gdy władza rodzicielska nie przysługuje obojgu rodzicom, lecz także wówczas, gdy władza ta nie przysługuje tylko temu z nich, od którego dziecko dochodzi alimentów.

Podsumowując, w trakcie trwania władzy rodzicielskiej następuje zawieszenie przedawnienia roszczeń alimentacyjnych i trwa do momentu ustania władzy rodzicielskiej. Zatem gdy rodzic pozbawiony jest władzy rodzicielskiej stosuje się 3 letni termin przedawnienia.

czerwiec 2021 r.

Nieważność darowizny sprzecznej z zasadami współżycia społecznego

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 września 2020 r. o sygn. akt I NSNc 42/20 (OSNKN 2021/1/3) orzekł, że darowizna, która stoi w sprzeczności z interesem małoletnich dzieci i żony darczyńcy jest niezgodna z zasadami współżycia społecznego i jako taka może być uznana za nieważną.

Sąd Najwyższy wskazywał, że Konstytucja RP daje możliwość ograniczenia prawa własności w wyjątkowych przypadkach, a jednym z nich jest konieczność ochrony dóbr szczególnie cenionych przez ustawodawcę. Sąd uznał ochronę zasad współżycia społecznego za dobro wyższej rangi niż prawo własności, tworząc tym samym możliwość do uznania umowy darowizny za nieważną w momencie gdy prowadziła ona do naruszenia dobra rodziny i dziecka na podstawie art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego. Taki skutek będzie rodziło między innymi wyzbycie się majątku w drodze darowizny przez osobę, co do której toczy się właśnie postępowanie o alimenty na małoletnie dziecko oraz postępowanie o znęcanie się nad rodziną.

maj 2021 r.

Koszty postępowania alimentacyjnego

Postępowania sądowe bywają bardzo kosztowne, szczególnie jeśli mamy do czynienie z roszczeniem okresowym – np. comiesięcznym. Z drugiej strony prawo polskie, a w szczególności Konstytucja chroni prawa dziecka oraz zapewnia wsparcie rodzinie (art. 71 i 72 Konstytucji). W konsekwencji, chcąc zapewnić realną możliwość dochodzenia roszczeń alimentacyjnych nawet w przypadku rodzin najuboższych, ustawodawca wprowadził szereg ułatwień finansowych.

Przede wszystkim art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych mówi, iż strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów nie ma obowiązku pokrywania kosztów sądowych. Dotyczy to kosztów w całości postępowania – zarówno w I instancji (np. opłata od pozwu, wniosku o uzasadnienie czy wniosku o wydanie odpisu orzeczenia), jak i w instancji II (np. opłata od apelacji, zażalenia). Dotyczy to także wszelkich wydatków wymienionych w art. 5 ustawy – min. wynagrodzenia biegłych, kosztów ogłoszeń czy kosztów przeprowadzenia innych dowodów.

Osoba uprawniona do żądania alimentów nie zapłaci także opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Zwolnienie to wynika z art. 2 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o opłacie skarbowej.

Co więcej, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości o opłatach za czynności adwokackie (§4 ust. 1 pkt 9) ustala stawki minimalne w sprawach dotyczących alimentów na kwotę 120 zł. Jednakże nie dotyczy to sytuacji, w której obowiązek zwrotu kosztów obciąża osobę zobowiązaną do alimentów. W takiej sytuacji koszty adwokackie ustala się na zasadach ogólnych - od wartości przedmiotu sprawy. Bliźniacza regulacja znajduje się w rozporządzeniu dotyczącym opłat za czynności radców prawnych. W praktyce oznacza to, że jeżeli uprawniony do alimentów przegra sprawę, to koszty reprezentacji, które będzie musiał zwrócić stronie przeciwnej (o ile oczywiście ten korzystał z pomocy adwokata bądź radcy i wniósł o zwrot kosztów) będą bardzo niskie. Jeżeli jednak to zobowiązany do płacenia alimentów przegra sprawę, będzie musiał zwrócić uprawnionemu znacznie wyższe koszty reprezentacji.

Podsumowując, postępowanie alimentacyjne ukształtowane zostało w taki sposób, aby osoba żądająca zasądzenia alimentów oraz ich podwyższenia lub osoba pozwana o obniżenie alimentów (w tym także o ustalenie nieistnienia obowiązku alimentacyjnego) nie musiała ponosić kosztów postępowania. Z pewnością wpływa to pozytywnie na możliwość rzeczywistego egzekwowania roszczeń alimentacyjnych przez uprawnionych.

kwiecień 2021 r.

Czy sąd ma obowiązek rozstrzygnąć o alimentach w wyroku rozwodowym?

Orzeczenie rozwodu skutkuje orzeczeniem obowiązku alimentacyjnego na małoletnie dzieci byłych małżonków. Sąd w wyroku rozwodowym ma obowiązek orzec, w jaki sposób małżonkowie będą uczestniczyć w ponoszeniu kosztów związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka. Nie ma możliwości, by kwestia alimentów pozostała w wyroku rozwodowym nierozstrzygnięta nawet jeśli rodzice dogadali się miedzy sobą. To samo dotyczy separacji.

Obowiązek rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym o wysokości alimentów na rzecz małoletnich dzieci, świadczonych przez rodzica, któremu nie powierzono pieczy nad dzieckiem, istnieje niezależnie od stanowiska rodzica, któremu powierzona zostaje piecza nad dzieckiem i jego dążenia do samodzielnego utrzymywania dziecka. Zrzeczenie się alimentów na rzecz dziecka przez jedno z rodziców będzie więc nieskuteczne, gdyż żadne z rodziców, ani też inny przedstawiciel ustawowy dziecka, nie może ważnie zrzec się z góry w jego imieniu roszczeń alimentacyjnych, jakie służą dziecku w stosunku do obojga rodziców (wyrok SN z dnia 21 października 1952 r., C 1624/52).

W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, że obowiązek ustalenia alimentów istnieje także wtedy, gdy jeden z rozwodzących się rodziców płaci już dobrowolnie alimenty (wyrok SN z dnia 9 stycznia 1953 r., C 2943/52).

W przypadku orzeczenia pieczy naprzemiennej sądy często rezygnują z ustalania alimentów obciążając kosztami utrzymania i wychowania małoletniego dziecka obydwoje rodziców. Ustalają wówczas, że każdy z nich ponosić będzie koszty bieżącego utrzymania dziecka w okresach sprawowania przez niego opieki bezpośredniej nad małoletnim, a pozostałe koszty będą ponoszone przez rodziców po połowie. Stanie się tak gdy sytuacja materialna obojga rodziców jest zbliżona. Natomiast gdy zarobkowe i majątkowe możliwości każdego z rodziców są różne, a dziecko przebywa u każdego z rodziców w porównywalnych okresach, może to uzasadniać zasądzenie alimentów na rzecz dziecka od tego rodzica, którego zarobkowe możliwości są wyższe.

Natomiast powierzenie jednemu z rodziców wykonywania pieczy nad dzieckiem określa tym samym sposób wykonywania przez niego obowiązku alimentacyjnego (wyrok SN z dnia 21 listopada 1952 r., C 1814/52).

Jeżeli jednak żadne z rodziców nie będzie po rozwodzie sprawować pieczy nad dzieckiem, sąd określi osobno w odniesieniu do każdego z nich wysokość zasądzonych od nich alimentów.

marzec 2021 r.

Wpływ konkubinatu byłego małżonka na wysokość alimentów

Czy możliwości zarobkowe i potrzeby konkubenta byłego małżonka mają wpływ na alimenty na dzieci z poprzedniego związku?

W wyroku z dnia 10 lipca 1998 r. I CKN 788/97 Sąd Najwyższy rozważył kwestię relacji pozostawania w konkubinacie do obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie z sentencją wyroku, konkubinat byłego małżonka nie zwalnia od alimentów.

Z art. 60 § 3 zd. 1 KRO jednoznacznie wynika, że przesłanką wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka zobowiązanego do alimentacji jest zawarcie nowego małżeństwa przez byłego małżonka uznanego za uprawnionego do alimentacji. Przepis ten stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Skutek w postaci wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami jest więc związany z zawarciem przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa. Sąd Najwyższy podkreślił tym samym różnice między małżeństwem formalnym a konkubinatem.

Natomiast w wyroku z dnia 11 lipca 2000 r II CKN 1015/00 Sąd Najwyższy wskazał, że konkubinat byłego małżonka może wpływać na wysokość alimentów. Zdaniem SN sytuacja finansowa i życiowa konkubenta jednego z byłych małżonków a tym samym także okoliczność pozostawania w faktycznym związku, może mieć wpływ na wysokość alimentów na dzieci z poprzedniego związku. Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego w związku pozamałżeńskim sprowadza na partnerów tego związku wzajemną zależność ekonomiczną. Zdaniem sądu należy więc przyjąć, że potrzeby rozwiedzionego małżonka, który pozostaje w związku nieformalnym, podlegają ocenie z uwzględnieniem możliwości zarobkowych i majątkowych partnera rozwiedzionego małżonka w tym związku. Gdyby sądy nie brały tego pod uwagę, uprawniony do alimentacji rozwiedziony małżonek byłby w uprzywilejowanej sytuacji w stosunku do drugiego małżonka. Zdaniem Sądu Najwyższego taka sytuacja jest niedopuszczalna, gdyż godziłaby w zasady współżycia społecznego.

Podsumowując, konkubinat byłego małżonka nie zwalnia od alimentów, ale może wpływać na ich wysokość.

luty 2021 r.

Konsekwencje zmniejszenia możliwości zarobkowych przez obowiązanego alimentacyjnie dla zakresu obowiązku alimentacyjnego

Osoby, na które nałożono obowiązek płacenia alimentów często próbują tego uniknąć. Kodeks rodzinny i opiekuńczy obejmuje więc ochroną interes osoby uprawnionej do alimentów. W art. 136. określono, ze jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych. Sankcja art. 136 kro skierowana jest przeciwko tym osobom zobowiązanym do alimentacji, które z własnej woli, bez ważnych powodów, pomniejszają swoje możliwości zarobkowe, co utrudnia lub uniemożliwia realizację obowiązku alimentacyjnego.

Stosownie do treści art. 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu w wyroku z dnia 24 października 2013 r. o sygn. III Ca 607/13, obowiązek alimentacyjny zależy od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji oraz od usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej do alimentacji. Z racji tego do obniżenia (lub podwyższenia) alimentów może dojść w przypadku zaistnienia istotnej zmiany w sytuacji osobistej i materialnej stron stosunku alimentacyjnego.

W wyroku z dnia 12 marca 1973 r. III CRN 6/73 Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że zmiana zatrudnienia na mniej zyskowne powodująca zmniejszenie się zarobków zobowiązanego do alimentacji może stanowić podstawę do żądania obniżenia alimentów na podstawie art. 138 kro jeśli istnieje ważny powód do tej zmiany. Oznacza to, że sankcjonowana będzie jedynie zmiana zatrudnienia na mniej zyskowne bez ważnej przyczyny. Jednakże nie można zapominać, że jeśli jednocześnie wzrosną potrzeby uprawnionego do alimentacji, a zasądzone alimenty nie przekraczają możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, to nie będzie powodu do ich obniżenia.

Jednocześnie przyjmuje się, że już sama możliwość znalezienia przez pozwanego pracy i otrzymywania zarobków na poziomie zbliżonym do tych, które uzyskiwał w dniu ustalania alimentów sprawia, że wyłączone będzie stosowanie roszczenia o obniżenie alimentów (wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 24 października 2013 r. o sygn. III Ca 620/13).

Warto przytoczyć słowa Sądu Okręgowego w Sieradzu z wyroku z dnia 26 czerwca 2013 r. I Ca 215/13 o tym, że zakres usprawiedliwionych potrzeb dziecka powinien być ustalony w ten sposób, aby w razie ich zaspokojenia stopa życiowa dziecka była taka sama jak stopa życiowa rodziców, gdyż poziom i jakość realizacji potrzeb dziecka zależą od możliwości zarobkowych i majątkowych rodziców, które także wyznaczają ich poziom życia.

styczeń 2021 r.

Klauzula wykonalności w sprawie o alimenty

Art. 1082 Kodeksu postepowania cywilnego mówi o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, który zasądza alimenty. Zgodnie z nim tytułowi egzekucyjnemu, zasądzającemu alimenty, sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu. Tytuł wykonawczy doręcza się wówczas wierzycielowi z urzędu. Tytułem tym może być zarówno wyrok, postanowienie, jak i ugoda sądowa.

Komentowany artykuł modyfikuje postanowienia art. 782 Kodeksu postepowania cywilnego, zgodnie z którym klauzulę wykonalności nadaje sąd jednoosobowo na wniosek wierzyciela. Zgodnie z tym przepisem, tytułowi egzekucyjnemu wydanemu w postępowaniu, które zostało lub mogło być wszczęte z urzędu, sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu, a nakazowi zapłaty wydanemu w elektronicznym postępowaniu upominawczym sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się. Oznacza to, że w sprawach dotyczących alimentów art. 782 Kodeksu postepowania cywilnego nie ma zastosowania.

W sprawach, w których zasądzono alimenty egzekucja może być wszczęta z urzędu zgodnie z art. 1085 Kodeksu postepowania cywilnego na żądanie sądu pierwszej instancji, który sprawę rozpoznawał. Żądanie takie kieruje się do właściwego organu egzekucyjnego.

Możliwe jest również wszczęcie egzekucji na wniosek. Art. 1081 § 1 Kodeksu postepowania cywilnego mówi, że jeżeli egzekucja dotyczy alimentów lub renty mającej charakter alimentów, wniosek o wszczęcie egzekucji można zgłosić również do komornika sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela.

Od klauzuli wykonalności należy odróżnić rygor natychmiastowej wykonalności. Nadanie takiego rygoru powoduje, że orzeczenie, mimo że nieprawomocne, jest wykonalne. Wówczas dopiero powstaje możliwość zwrócenia się do komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji nawet jeśli termin do zaskarżenia wyroku nie minął.

Zgodnie z art. 333 Kodeksu postepowania cywilnego sąd z urzędu (a więc bez wniosku powoda lub pozwanego) nadaje rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli zasądza alimenty - co do rat płatnych po dniu wniesienia powództwa. Natomiast co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa - za okres nie dłuższy niż za trzy miesiące.

Aby rozpocząć egzekucję alimentów należy złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji alimentów oraz tytuł wykonawczy (orzeczenie z klauzulą wykonalności). Te dokumenty składa się do komornika sądowego, w którego rewirze mieszka dłużnik lub wierzyciel.

grudzień 2020 r.

Uprawnienie rodzica małoletniego pokrzywdzonego do wykonywania jego praw w postępowaniu przeciwko drugiemu z rodziców

W treści Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego uregulowano, iż to rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską i każde z nich może w ten sposób działać samodzielnie. Art. 98 § 2 k.r.o. wprowadza jednak wyjątek od tej zasady - żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem. Uregulowanie to nie będzie miało jednak zastosowania, gdy czynność prawna, której ma dokonać jedno z rodziców, polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

Wątpliwość stanowiło, czy w sprawach o przestępstwo z art. 209 k.k. (niealimentację) małoletni pokrzywdzony może być reprezentowany przez jednego z rodziców w sytuacji, gdy oskarżonym jest drugi z rodziców czy też drugi z rodziców nie może reprezentować pokrzywdzonego dziecka i konieczne jest ustanowienie dla niego kuratora zgodnie z wymogami art. 98 § 2 i 3 oraz art. 99 k.r.o.

Do tej pory kwestia ta była niejednoznacznie rozstrzygnięta a sądy w przeważającej mierze wypowiadały się przeciwko możliwości reprezentowania przez drugiego rodzica. W Uchwale Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 30 września 2010 r. I KZP 10/10 stwierdzono, że ustanowienie kuratora jest konieczne, lecz wniosek o ściganie może zostać złożony przez drugiego rodzica. Ten wyjątek dotyczył jednak jedynie czynności złożenia wniosku o ściganie i Sąd Najwyższy nie wypowiedział się w kwestii pozostałych czynności.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2020 r. I KZP 4/20 sąd orzekł, że czynności prawne podejmowane przez przedstawiciela małoletniego pokrzywdzonego w postępowaniu karnym prowadzonym o przestępstwo uporczywej niealimentacji przeciwko rodzicowi dziecka są czynnościami prawnymi dotyczącymi należnych dziecku od tego rodzica środków utrzymania i wychowania, w rozumieniu przywołanego wyżej art. 98 § 2 pkt 2 k.r.o. Sąd Najwyższy rozszerzył więc swój pogląd wyrażony w dotychczasowym orzecznictwie dodając, że drugi rodzic może dokonywać wszystkich czynności. W praktyce oznacza to przyzwolenie Sądu Najwyższego na wykonywanie praw małoletniego w tym postępowaniu przez drugiego z rodziców.

listopad 2020 r.

Zasądzenie alimentów na rzecz dziecka w sprawie o rozwód

Gdy strony mają małoletnie dzieci, w pozwie rozwodowym należy uwzględnićkwestię władzy rodzicielskiej i alimentów na ich rzecz. Sąd rozwodowy ma obowiązek wydać rozstrzygnięcie w tym zakresie również wtedy, gdy strona nie zgłosiła takiego żądania.

Sąd rozwodowy zawsze orzeka o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, nawet jeśli obowiązuje aktualnie orzeczenie innego sądu regulujące tę kwestię. Sąd powinien również w wyroku rozwodowym rozstrzygnąć kwestię obowiązku alimentacyjnego względem wspólnych małoletnich dzieci, nawet jeżeli obowiązek taki został nałożony w wydanym wcześniej orzeczeniu. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 czerwca 1975 r. (sygn. akt III CRN 155/75).

W praktyce oznacza to, że sąd orzekający o rozwiązaniu małżeństwa ma obowiązek rozstrzygnięcia kwestii obowiązku alimentacji dzieci.Nie zwalnia go okoliczność, że zostało to uregulowane prawomocnym wyrokiem przed wszczęciem sprawy o rozwód.

W sytuacji, gdy alimenty zostały uregulowane prawomocnym wyrokiem sądu opiekuńczego bądź ugodą sądową przed wszczęciem postępowania o rozwód, sąd rozwodowy powinien odnieść się do wcześniejszego orzeczenia. Wówczas sąd musi wskazać, czy podnosi albo obniża alimenty do konkretnej kwoty, czy też utrzymuje je na takim samym poziomie.

Jeśli sąd oceni, że nie zaszła w tym zakresie żadna zmiana stosunków, powinien stwierdzić w sentencji, że świadczenia alimentacyjne są określone w poprzednio wydanym wyroku. Natomiast w razie zmiany stanu faktycznegosąd orzekający może dokonać modyfikacji wysokości alimentów. Nie może jednak zrobić tego bez nawiązywania do poprzedniego wyroku zasądzającego alimenty. W ten sposób można uniknąć wątpliwości związanych z egzekucją.

Małżonek wnosząc o rozwód powinien wnioskować o powierzenie władzy rodzicielskiej i zasądzenie alimentów, również w sytuacji, gdy jego żądanie jest zgodne z treścią wydanego już wcześniej wyroku.

październik 2020 r.

Przedłużenie obowiązku utrzymania samotnej matki

Oczywistym jest, że dziecko, które nie pochodzi z małżeństwa, również zasługuje na opiekę i wsparcie ze strony obojga rodziców. W praktyce często może wyglądać to w ten sposób, że dzieckiem opiekuje się samotna matka, która obarczona dodatkowym obowiązkiem może nie być w stanie wykonywać pracy zarobkowej. Zgodnie z prawem zarówno dziecku jak i matce w tej sytuacji mogą przysługiwać alimenty. Sąd Najwyższy uznał, że wsparcie materialne dla matki jest również w sposób pośredni pomocą dla jej dziecka.

Podstawę dla roszczeń matki dziecka pozamałżeńskiego, które przysługują jej wobec ojca dziecka, stanowi art. 141 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z tym przepisem ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się do pokrycia wydatków związanych z:

ciążą i porodem,
trzymiesięcznym utrzymaniem matki w okresie porodu.

Pomoc ta powinna być adekwatna do okoliczności.

Co ważne, w dalszej części tego przepisu ustawodawca określił dodatkowy obowiązek ojca dziecka. Matka może więc żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące jeżeli przemawiają za tym ważne powody.

Sąd Najwyższy w wyroku o sygn. II CR 418/78 uznał przedłużenie obowiązku utrzymania matki za dalszą ochronę praw dziecka. Zabezpieczenie matce utrzymania ma bowiem na celu zapewnienie dziecku niezbędnej opieki w sytuacji szczególnej. Za ważny powód dla przedłużenia obowiązku utrzymania matki dziecka Sąd Najwyższy uznał sytuację, w której matka zaprzestała w związku z porodem pracy zarobkowej i nie ma środków do zapewnienia sobie niezbędnego utrzymania.

wrzesień 2020 r.

Decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych

O wydaniu decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanowiart. 5 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.Przesłanki, które są konieczne do wszczęcia postępowania w tym zakresie to:

Uniemożliwianie przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego przez dłużnika alimentacyjnego,
odmowa złożenia oświadczenia majątkowego przez dłużnika,
odmowa zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy w terminie wyznaczonym przez organ właściwy dłużnika,
odmowa przyjęcia przez dłużnika propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych bez uzasadnionej przyczyny.

Organ właściwy wszczyna wówczas postępowanie dotyczące uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, którego zwieńczeniem może być wydanie decyzji.

Następny ustęp tego przepisu wspomina o wyjątku od powyższej zasady. Precyzuje on, że decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie wydaje się wobec dłużnika alimentacyjnego, który przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązywał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów.

W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 3 grudnia 2019 r.II SA/Bk 684/19 sąd zauważył, że wykładnia przytoczonych przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów nie jest jednoznaczna. Podkreślił przy tym, że zaistnienie wymienionych przesłanek jest konieczne w chwili wszczęcia postępowania o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Jednocześnie wskazał, że w takim razie nie ma znaczenia, czy przesłanki te występują na etapie późniejszym.

W przedmiotowej sprawie przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu wszczęto postępowanie o uznaniu za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.Już w trakcie prowadzenia postępowania poddał się on wywiadowi alimentacyjnemu czyli wykonał jeden z ciążących na nim obowiązków. Zdaniem sądu nie sprawiło to jednak, że odpadła przesłanka do wszczęcia i prowadzenia postępowania.

Sąd podkreślił, że przepisy te mają za zadanie mobilizować dłużników alimentacyjnych do wywiązywania się z obciążających ich obowiązków. Sąd stwierdził, że uznawanie zachowań dłużnika dokonanych na etapie prowadzonego już postępowania przeczyłoby celowi wprowadzonych do ustawy rozwiązań. Poddanie się wywiadowi alimentacyjnemu nie stanowi więc odpadnięcia przesłanki do wszczęcia postępowania. Według Sądu stanowisko dopuszczające konwalidowanie takich zachowań jest niedopuszczalne i stoi w sprzeczności z ratio ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

sierpień 2020 r.

Czy wierzytelność o zapłatę alimentów może być przedmiotem przelewu?

W uchwale z dnia 24 lutego 2011 r. III CZP 134/10 Sąd Najwyższy udzielił negatywnej odpowiedzi na to pytanie. SN stanął na stanowisku, że wierzytelności alimentacyjne powinny być zaliczone do tych kategorii wierzytelności, w odniesieniu do których zakaz przelewu wierzytelności wynika z celu ich powstania.

W uchwale podkreślono, że celem obowiązku alimentacyjnego na płaszczyźnie moralnej jest uczynienie zadość wynikającemu z więzów rodzinnych obowiązkowi świadczenia pomocy tym członkom rodziny, którzy własnymi siłami i środkami nie mogą zaspokoić swych potrzeb bytowych. Cel ten może być osiągnięty wyłącznie wtedy, gdy świadczenie zostanie spełnione konkretnej osobie.

Poza ściśle osobistym charakterem zobowiązania alimentacyjnego, przeniesieniu wierzytelności alimentacyjnej na osobę trzecią w drodze przelewu sprzeciwia się także przedmiot wierzytelności, którego nie stanowi zapłata, lecz zaspokojenie potrzeb życiowych uprawnionego.

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego wierzytelności alimentacyjne nie mogą być umorzone także przez potrącenie, nie mogą być przedmiotem egzekucji ani zastawu. Ponadto uprawniony nie może zrzec się prawa do alimentacji, nawet za zapłatą jednorazowej skapitalizowanej kwoty przyszłych świadczeń, ani zbyć innej osobie zarówno samego prawa do alimentacji, jak i wymagalnych już rat alimentacyjnych.

Z tej racji uprawniony do alimentacji jest nie tylko chroniony przed ryzykiem pozbawienia go środków utrzymania w następstwie wprowadzenia jego wierzytelności alimentacyjnych do obrotu, ale także korzysta z istotnych ułatwień w dochodzeniu i egzekwowaniu zasądzonych z tego tytułu świadczeń.

Skład orzekający zwrócił uwagę na prezentowany w nowszym piśmiennictwie pogląd, który zawęża zasadę nieprzenoszalności praw alimentacyjnych przez dopuszczenie możliwości zbycia innej osobie przez uprawnionego rat alimentacyjnych już wymagalnych także w drodze przelewu wierzytelności. Podnosi się, że raty alimentacyjne, które stały się wymagalne i zostały zasądzone prawomocnym wyrokiem, nie są już ściśle związane z osobą uprawnionego. Jednakże Sąd Najwyższy nie przychyla się do tego poglądu.

lipiec 2020 r.

Szczególny charakter zabezpieczenia alimentów podczas postępowania rozwodowego.

Jak stanowi art. 445 Kodeksu postępowania cywilnego w czasie trwania procesu o rozwód, czy separację nie można wszcząć odrębnego postępowania o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty. Sprawy te należą do właściwości sądu, który rozstrzyga w sprawie rozwodowej, przy czym alimenty na czas procesu przyznawane są według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym.

Mowa tu o art. 730 i kolejnych Kodeksu postępowania cywilnego. Aby sąd uwzględnił wniosek o zabezpieczenie trzeba min. uprawdopodobnić roszczenie. W orzecznictwie i doktrynie prawa zgodnie przyjmuje się, że „uprawdopodobnienie” nie oznacza „udowodnienia”. Wystarczy wykazać duże prawdopodobieństwo zaistnienia danego faktu. Co do zasady badanie sądu jest tu bardziej powierzchowne, nie znajdują zastosowania zasady formalnego dopuszczania i przeprowadzania dowodów. Tak przynajmniej wygląda to w „zwykłych” sprawach cywilnych.

Świadczenia alimentacyjne, szczególnie te przyznawane w trybie zabezpieczenia, mają jednak specyficzny charakter. Zagadnienie to było przedmiotem orzekania przez Sąd Apelacyjny w Krakowie (postanowienie z 21 maja 2019 r.; sygn.: I ACz 660/19), który doszedł do wniosku, że w tym przypadku postanowienie o zabezpieczeniu ma cechy „samoistności i ostateczności” oraz ma charakter merytoryczny. Sąd zwrócił uwagę, że postanowienie takie rozstrzyga ostatecznie na czas procesu o objętym nim przedmiocie i po uprawomocnieniu aż do wydania wyroku rozwodowego może być zmienione tylko w razie zmiany stosunków (np. zmiana potrzeb dziecka, zarobków rodzica). W konsekwencji sąd rozpoznając sprawę powinien wnikliwie rozpoznać zgłoszone roszczenie, tak jakby orzekał co do istoty sprawy o alimenty w osobnej sprawie. Sąd Apelacyjny wskazał przy tym na nową linię orzeczniczą Sądu Najwyższego, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z 20 października 2010 r., sygn. akt: III CZP 59/10.

Podsumowując, zasądzając zabezpieczenie alimentów w czasie trwania sprawy rozwodowej sąd rozstrzygający sprawę nie może poprzestać na pobieżnym sprawdzeniu uprawdopodobnienia roszczenia, jak przy „zwykłej” sprawie cywilnej. Badanie dowodów musi być tu bardzo staranne i wnikliwe.

czerwiec 2020 r.

Czy można zabrać prawo jazdy za niepłacenie alimentów?

Egzekucja zobowiązań alimentacyjnych bywa bardzo trudna – dłużnik uchyla się od płacenia, wyzbywa się majątku lub go ukrywa, czy też nagle traci pracę. Ułatwienia dla wierzycieli wprowadza ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, która przewiduje min. możliwość odebrania dłużnikowi prawa jazdy oraz zgłoszenie go do biura informacji gospodarczej. Zanim osiągniemy taki skutek musimy jednak spełnić kilka warunków.

Przede wszystkim wierzyciel powinien udać się do komornika i rozpocząć egzekucję. Dopiero kiedy ta okaże się bezskuteczna, uprawniony może złożyć do „swojej” gminy(gmina miejsca zamieszkania uprawnionego) wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego. Do wniosku dołącza się zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji.

Następnie gmina dłużnika przeprowadza tak zwany wywiad alimentacyjny - ustala sytuację rodzinną, dochodową i zawodową dłużnika, a także jego stan zdrowia oraz przyczyny niealimentacji. Co więcej, od dłużnika odbiera się oświadczenie majątkowe, składane pod rygorem odpowiedzialności karnej. Zebrane w ten sposób informacje przekazuje się komornikowi, co może umożliwić egzekucję. Jeżeli dłużnika zalega ze zobowiązaniami za okres dłuższy niż 6 miesięcy, gmina zawiadamia biura informacji gospodarczej (min. BIG, KRD itp.).

Jeżeli z wywiadu alimentacyjnego wynika, że dłużnik nie może wywiązać się ze zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ zobowiąże go do zarejestrowania się jako bezrobotny albo poszukujący pracy w określonym terminie (nie może być on dłuższy niż 30 dni). Dodatkowo gmina poinformuje urząd pracy o potrzebie aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego.

Powyższe działania (szczególnie ujawnienie majątku w oświadczeni majątkowym) powinny ułatwić egzekucję należności. Co jednak gdy dłużnik:

w ciągu ostatnich 6 miesięcy przynajmniej w 1 miesiącu nie zapłacił alimentów lub zapłacił je w wysokości niższej niż 50% zobowiązania oraz
uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub
odmówił złożenia oświadczenia majątkowego,
odmówił zarejestrowania się jako bezrobotny/poszukujący pracy albo
bez uzasadnionej przyczyny odmawia przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych?

W takim przypadku organ gminy wyda wobec dłużnika decyzję o uznaniu go za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Kiedy decyzja ta stanie się ostateczne (nie można się do niej odwołać do organu administracji) gmina:

złoży w prokuraturze wniosek o ściganie za przestępstwo niealimentacji oraz
złoży wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika.

W konsekwencji starosta wyda decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy. Starosta może badać czy została wydana decyzja o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań i czy jest ona prawomocna. Nie ma natomiast prawa sprawdzać, czy decyzja ta jest właściwa, zgodna z prawem i merytorycznie poprawna (tak w wyroku NSA z 14 października 2016 r., sygn. akt: I OSK 287/15).

maj 2020 r.

Renta dla uprawnionego do alimentów

W sytuacji, gdy uprawniony do alimentów nie może ich uzyskać z powodu śmierci zobowiązanego do ich płacenia, osoba odpowiedzialna za szkodę powinna zapłacić odszkodowanie w formie renty. Renta taka rekompensuje szkodę, jaką osoba uprawniona do alimentacji doznała w wyniku śmierci osoby zobowiązanej przez to, że utraciła należne jej od zmarłego świadczenia alimentacyjne.

Wysokość odszkodowania powinna odpowiadać wysokości utraconego zobowiązania alimentacyjnego.

Z racji tego osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać renty od zobowiązanego do naprawienia szkody. Renta ta powinna być obliczona stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego. Jej wypłacanie powinno obejmować czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego.

Jeżeli wymagają tego zasady współżycia społecznego, takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania. Warto podkreślić, że prawo do renty alimentacyjnej jest roszczeniem osobistym każdej z osób uprawnionych i powinno być określone dla każdej z tych osób odrębnie.

Zgodnie z orzecznictwem (wyrok SN z dnia 18 stycznia 1974 r. sygn. akt I CR 746/73), renta alimentacyjna nie należy się małżonkowi z powodu śmierci drugiego małżonka, jeżeli posiada pełną zdolność do pracy zarobkowej i nie jest obciążony obowiązkiem wychowywania małoletnich dzieci, chociażby za życia pozostawał na jego utrzymaniu zmarłego małżonka. Natomiast gdy pozostały przy życiu małżonek nie może podjąć pracy zarobkowej lub jest zmuszony zrezygnować z dotychczasowej pracy z powodu obowiązku wychowywania małoletnich dzieci, to pozostałemu przy życiu małżonkowi może przysługiwać renta alimentacyjna. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku wdowy, która w dniu śmierci męża była w ciąży.

kwiecień 2020 r.

Grzywna nakładana na pracodawcę za ukrywanie dochodów pracowników

Wzmocnienie skuteczności ściągalności świadczeń alimentacyjnych ma zapewnić nowelizacja z dnia 27 grudnia 2018 r. Jednym z założeń nowych przepisów jest nałożenie wyższych kar na pracodawców.

Istotna zmiana została wprowadzona w Kodeksie Pracy. Podniesiono wysokość grzywny nakładanej na pracodawcę w związku z zatrudnianiem dłużników alimentacyjnych "na czarno". Taka grzywna może wynosić obecnie od 15 000 do 45 000 zł. Jest to znaczna podwyżka, gdyż do tej pory jej wysokość mieściła się w przedziale 10 000– 30 000 zł. Może ona być zasądzona w przypadku, kiedy pracodawca wbrew obowiązkowi wypłaca wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych pracownikowi będącemu osobą, przeciwko której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych.

Do tej pory Kodeks postępowania cywilnego przewidywał, że komornik ma obowiązek wzywać pracodawcę aby nie wypłacał dłużnikowi wynagrodzenia, lecz przekazywał zajęte wynagrodzenie komornikowi albo bezpośrednio wierzycielowi egzekwującemu. Sytuacja ta odnosiła się również do dłużników alimentacyjnych.

Ponadto Kodeks postępowania cywilnego przewiduje, że dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, komornik wzywa pracodawcę, aby w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia w ciągu tygodnia złożył oświadczenie o rodzaju tych przeszkód. Pracodawca obowiązany jest także do niezwłocznego zawiadomienia komornika oraz wierzyciela o każdej zmianie tych okoliczności.

W razie rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem alimentacyjnym dotychczasowy pracodawca czyni wzmiankę o zajęciu należności w wydanym dłużnikowi świadectwie pracy, a jeżeli nowy pracodawca dłużnika jest mu znany, przesyła mu zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia.

Nowelizacja grudniowa dodaje, że pracodawcy, który nie wykonał wymienionych obowiązków komornik wymierza grzywnę w wysokości do 5 000 złotych. Jeżeli pracodawca nadal uchyla się od wykonania tych czynności, grzywna może być powielana.

Przepisy te wchodzą w życia dnia 1 grudnia 2020 r.

marzec 2020 r.

Nowelizacja przepisów dotyczących ściągalności alimentów

Skuteczność ściągalności świadczeń alimentacyjnych w Polsce wzrosła w ostatnich latach, jednakże nadal nie jest ona w pełni zadowalająca. Z racji tego w dniu 27 grudnia 2018 r. w życie weszła nowelizacja niektórych przepisów dotyczących alimentów i miała ona na celu poprawę skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych.

Nowe przepisy zakładają m.in. podniesienie kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego z 725 zł do 800 zł.

Dużą zmianą jest też nowe brzmienie przepisu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, który stanowi, żeorganizując roboty publiczne, organizatorzy są obowiązani zatrudniać w pierwszej kolejności bezrobotnych będących dłużnikami alimentacyjnymi. Ponadto, Minister właściwy do spraw pracy przy podziale środków rezerwy Funduszu Pracy na finansowanie działań aktywizacyjnych realizowanych przez powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy ma uwzględniać wszczególności działania aktywizujące bezrobotnych będących dłużnikami alimentacyjnymi.

Podniesiono również w Kodeksie pracy wysokość grzywny dla nieuczciwych pracodawców, którzy zatrudniają „na czarno” dłużników alimentacyjnych – od 1500 zł do nawet 45 000 zł (do tej pory było to od 1000 zł do 30 000 zł). Grzywna ta może być zasądzona w przypadku, gdy pracodawca wbrew obowiązkowi wypłaca wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, pracownikowi będącemu osobą wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych. Przepisy te wchodzą w życie 1 grudnia 2020 r.

Dodatkowo wprowadzono rozwiązania, dzięki którym komornicy sądowi od grudnia 2020 r. będą mogli sprawniej otrzymywać z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych informacje o dochodach uzyskiwanych przez dłużników alimentacyjnych. Komornicy będą uzyskiwali te informacje drogą elektroniczną – z comiesięczną aktualizacją w przypadku zmian.

Co więcej, organy egzekucyjne mogą prowadzić egzekucje z diet z tytułu podróży służbowych otrzymywanych przez dłużników (nawet do 50 proc. tych diet).

luty 2020 r.

I ACa 828/17, Zakres roszczenia zwrotnego dotyczącego świadczeń alimentacyjnych. - Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

Jak wskazano między innymi w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2015 r. (sygn. akt: III CZP 77/15) roszczenie, o którym mowa w art. 140 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie ma charakteru alimentacyjnego, a regresywny. Do takich samych wniosków doszedł także Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 20 czerwca 2018 r. (sygn. akt: I ACa 828/17). We wskazanym orzeczeniu Sąd zauważył jednak, że nie można całkowicie „oderwać” tego roszczenia od kwestii alimentacyjnych. Wysokość roszczenia regresowego jest bowiem determinowana wysokością spoczywającego na obowiązanym obowiązku alimentacyjnego, a także wysokością świadczeń spełnionych przez osobę występującą z roszczeniem. Oznacza to, że aby żądać od kogoś zwrotu kosztów poniesionych w związku z dostarczaniem drugiemu środków utrzymania lub wychowania, należy najpierw ustalić czy osoba ta była w ogóle zobowiązana do świadczenia alimentacyjnego i w jakim zakresie obowiązek ten miałby być przez nią realizowany. Dopiero odwołując się do dyrektyw zawartych w art. 135 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego możemy stwierdzić ile dana osoba miałaby obowiązek łożyć na uprawnionego, a w konsekwencji jakiej wysokości zwrotu możemy się spodziewać.

Jeżeli zatem starszym, schorowanym ojcem, mającym dwójkę dzieci, opiekowała tylko jego córka, to czy ma ona roszczenie z art. 140 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego względem swojego brata i jaką sumę powinien on jej zwrócić? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy najpierw, na podstawie przepisów dotyczących obowiązku alimentacyjnego (art. 129 – art. 134 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), ustalić czy brat w ogóle był obowiązany do alimentacji względem ojca. Jeżeli uznamy, że obowiązek alimentacyjny spoczywał zarówno na bracie jak i na siostrze, to trzeba określić jaka była jego wysokość. Tu przychodzi z pomocą art. 135 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Roszczenie regresywne będzie przysługiwać w siostrze tylko w kwocie, w której poniesione przez nią wydatki (także samodzielna praca, której wartość trzeba „przełożyć” na pieniądze) przewyższają jej własny obowiązek alimentacyjny i tylko do kwoty, którą na podstawie przepisów o alimentach obowiązany byłby łożyć jej brat.

Na sam koniec należy zaznaczyć, że same twierdzenia o wydatkach, kosztach czy włożonej pracy nie wystarczą - każde roszczenie trzeba należycie udowodnić zarówno co do zasady jak i co do wysokości.

styczeń 2020 r.

Paragon jako dowód wydatków na dziecko

Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera wyliczenia środków dowodowych, co oznacza, że katalog ten pozostaje otwarty. Strona ma prawo do przedstawienia przed sądem wszelkich dowodów, których przedmiotem są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W sprawach, w których istotą jest ustalenie poniesionych przez stronę wydatków, niezbędne będą wszelkie dokumenty potwierdzające dokonanie transakcji. Oczywistym jest, że wiarygodność dowodu wzrasta wraz z jego szczegółowością i zindywidualizowanym charakterem, jak w przypadku faktur czy dowodów operacji bankowych, na których widnieje wyraźne oznaczenie nabywcy, jednakże w pewnych przypadkach strona nie zawsze dysponuje tego typu materiałami. W takiej sytuacji pojawia się pytanie czy istnieje możliwość przeprowadzenia dowodu z paragonu.

Stanowisko sądów

Orzecznictwo zawiera wiele przykładów posłużenia się przez stronę paragonem jako środkiem dowodowym. Najczęściej dzieje się tak w sprawach o alimenty, w których strona pragnie wykazać wysokość kosztów ponoszonych w związku z codziennym funkcjonowaniem. Sąd, zgodnie z art. 233 KPC, ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Jednakże pomimo szeroko rozumianej swobody, w większości orzeczeń paragon został uznany przez sąd za niewiarygodne źródło faktów. W wyroku z dnia 27.11.2013 r. (sygn. akt III RC 140/13) Sąd Najwyższy podkreślił, że „paragon jest dowodem zakupu określonych produktów, jednak nie wskazuje kto dokonał określonego zakupu. Wobec powyższego trudno przyjąć, aby mógł on stanowić dowód na zakup określone rzeczy przez matkę małoletniej powódki”. W orzeczeniu z dnia 26.06.2016 r. (sygn. akt XIII Ca 95/16) Sąd Okręgowy we Wrocławiu podzielił stanowisko Sądu Najwyższego stwierdzając, że „paragon jest dowodem zakupu określonych produktów, jednak nie wskazuje kto dokonał określonego zakupu, natomiast w pewnym stopniu uprawdopodabnia ponoszone koszty utrzymania”.

Jak możemy zauważyć istotą problemu jest trudność w ustaleniu tożsamości osoby dokonującej płatności. Istnieje ryzyko, że osoba przedstawiająca dowód zebrała paragony od wielu osób, przedstawiając je jako własne, zwielokrotniając tym sposobem poniesione wydatki. Niestety brak jest niezawodnych metod, które pozwoliłyby potwierdzić czy zanegować autentyczność przedstawionych płatności. W związku z tym sądy niechętnie dopuszczają dowód z paragonu. Niemniej jednak, wydaje się, że gdy transakcje dotyczą towarów czy usług wysoce zindywidualizowanych, dotyczących szczególnych potrzeb danej osoby, sąd nie powinien mieć wątpliwości co do tożsamości ich nabywcy i dopuścić dowód w sprawie. Możemy wyobrazić sobie sytuację, w której strona nabywa leki czy usługi zgodne z historią przebiegu choroby lub akcesoria dziecięce odpowiadające wiekowi i potrzebom podopiecznego, w powyższych przypadkach zdobycie wielu paragonów i fałszowanie rzeczywiście poniesionych wydatków byłoby bardzo utrudnione. W takiej sytuacji przedstawienie w sądzie paragonu wydaje się rozsądnym rozwiązaniem. Należy uznać, że tego typu dowód powinien być przez sąd uwzględniony przede wszystkim z uwagi na fakt, że jest to najpowszechniejsza forma dokumentowania transakcji związanych z bieżącymi czynnościami życia codziennego.

grudzień 2019 r.

Obowiązek alimentacyjny względem dorosłych dzieci

Obowiązek alimentacyjny, zgodnie z Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym, istnieje wobec dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Oznacza to, że obowiązuje również wobec dzieci, które uzyskały już pełnoletniość. Rodzice dziecka zobowiązani są według swoich sił i możliwości zarobkowych i majątkowych, aby przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. W przypadku gdy rodzice dzieci są rozwiedzeni, w imieniu dziecka niepełnoletniego pozew o alimenty składa drugi rodzic, jeżeli dziecko uzyskało już pełnoletniość, robi to osobiście. Szczególnym przypadkiem, kiedy sąd musi orzekać o alimentach, jest sprawa o rozwód, pod warunkiem, że małżonkowie posiadają niepełnoletnie dzieci. Nawet w sytuacji, gdy oboje małżonków wnosiłoby o niezasądzanie alimentów, w wyroku orzekającym rozwód, sąd mówi w jakiej wysokości małżonkowie są zobowiązani do ponoszenia kosztów wychowania i utrzymania dzieci.

Czasami jednak sprawy rozwodowe trwają kilkanaście miesięcy. W tym okresie nie można wszcząć odrębnej sprawy o alimenty. Za ten okres można otrzymać środki na utrzymanie członków rodziny poprzez wniosek o zabezpieczenie, który można wnieść wraz z pozwem o rozwód albo podczas postępowania. Jeżeli takie postępowanie zostało wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację, ulega ono z urzędu zawieszeniu.

Sytuacja gdy małżonkowie posiadają niepełnoletnie dzieci jest klarowna. Wątpliwości pojawiają się w momencie, kiedy dzieci są już pełnoletnie, ale nie są jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Do 2005 r. ustawodawca regulował taką sytuację w kodeksie postępowania cywilnego, przepis został jednak uchylony. W związku z tym Sąd Najwyższy podjął uchwałę dnia 28 listopada 2012 r. o sygn.. III CZP 77/12, w której odpowiedział na powyższe zagadnienie – uznał, że na wniosek jednego z małżonków można orzec o obowiązku przyczyniania się do zaspokojenia w czasie trwania postępowania potrzeb rodziny, obejmujących także koszty utrzymania pełnoletnich dzieci. Uchwała była wielokrotnie cytowana oraz potwierdzona w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (m.in. postanowienie SN z dnia 24 listopada 2016 r. sygn. akt III CZP 73/16).

Pomimo uchwały SN, nie wszystkie Sądy stosują taką wykładnie obowiązujących przepisów. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 10 września 2014r. I Acz 670/14 zaznaczył, że nie podziela takiej konstrukcji prawnej. Uznał, że nie można orzec o obowiązku przyczyniania się przez drugiego z małżonków do zaspokajania potrzeb dorosłych dzieci.

We wspomnianej uchwale z 2012 r. SN uznał również, że o ile środki na utrzymanie m.in. pełnoletniego dziecka mogą być zabezpieczone podczas sprawy rozwodowej, w wyroku orzekającym rozwód nie można orzec alimentów na rzecz pełnoletniego dziecka. Zabezpieczenie roszczeń o przyczynianie się do zaspokojenia potrzeb rodziny jest traktowane jako samoistne i ostatecznie, jest oderwane od wyroku i nie podlega weryfikacji w wyroku (kontrola zabezpieczenia odbywa się w ramach postępowania zabezpieczającego). Jeżeli wciąż przysługuje roszczenie o alimenty, po zakończeniu sprawy rozwodowej, pełnoletnie dziecko może złożyć pozew.

Warto wspomnieć również o sytuacji, w której dziecko uzyskuje pełnoletniość podczas trwania procesu. Taką sprawę rozpatrywał m.in. Sąd Apelacyjny w Krakowie – I ACa 223/14 – gdzie uznał, że jeżeli po wydaniu wyroku dziecko uzyska pełnoletniość, to w wyniku zaskarżenia wyroku, w części dotyczącej władzy rodzicielskiej lub alimentów, sąd powinien uchylić wyrok i umorzyć postępowanie w danym zakresie.

[stan prawny: listopad 2019]

listopad 2019 r.

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych

O ile zasądzenie alimentów wydaje się stosunkowo proste, wyegzekwowanie należnych kwot często wiąże się z dużymi problemami. Osoba posiadająca tytuł wykonawczy (jest to tytuł egzekucyjny, zasądzający alimenty wraz z klauzulą wykonalności. Zgodnie z art. 1082 Kodeksu postępowania cywilnego w przypadku alimentów, klauzula wykonalności nadawana jest z urzędu) ma do wyboru dwa wyjścia, tj.:

wszcząć egzekucję komorniczą lub
egzekwować należność bezpośrednio od pracodawcy dłużnika.

Egzekucja komornicza

Wierzyciel może udać się do komornika, gdzie składając wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego wraz z tytułem wykonawczym, może rozpocząć postępowanie egzekucyjne. Komornik w pierwszej kolejności zajmuje wynagrodzenie (obejmuje również nagrody i premie przysługujące dłużnikowi oraz zyski lub udziały w funduszu zakładowym w związku ze stosunkiem pracy- art.881 Kodeksu postępowania cywilnego). Następnie, musi zawiadomić dłużnika, że nie może odbierać całości wynagrodzenia dopóki dług nie zostanie w pełni pokryty. Zobowiązuje również pracodawcę, który od tego momentu nie będzie mógł wypłacać dłużnikowi pełnego wynagrodzenia. Warto nadmienić, że opłata dla komornika pobierana będzie z zajętego wynagrodzenia, co oznacza, że tymi kosztami obciążony będzie wierzyciel.

Egzekucja bezpośrednio od pracodawcy

Drugą możliwością jest złożenie wniosku bezpośrednio do pracodawcy dłużnika (art.88 kodeksu pracy). Ten sposób można zastosować jedynie do dłużników zatrudnionych na umowę o pracę. W tym przypadku również niezbędne jest przedłożenie tytułu wykonawczego.

Od tej chwili pracodawca zobowiązany jest potrącać należną wierzycielowi kwotę z wynagrodzenia dłużnika, przy czym maksymalnie można potrącać 60% wynagrodzenia. W przypadku należności alimentacyjnych nie ma tak zwanej kwoty wolnej od potrąceń, co ma znaczenie głównie dla osób osiągających niewielkie zarobki.

Pracodawca zwolniony jest z obowiązku dokonywania potrąceń jedynie w przypadku gdy:

świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,
wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej

Obowiązkiem jest także poinformowanie dłużnika o zajęciu wynagrodzenia z wniosku wierzyciela. W tym przypadku całość zajętego wynagrodzenia będzie przekazywana do wierzyciela (nie ma tu bowiem komornika, którego wynagrodzenie będzie potrącane z wyegzekwowanej sumy).

W przypadku, gdy niemożliwe jest uzyskanie pełnej należnej kwoty z wynagrodzenia dłużnika, bardziej korzystnym rozwiązaniem będzie rozpoczęcie postępowania egzekucyjnego poprzez komornika. Może on sięgnąć także po inne rozwiązania niż zajęcie wynagrodzenia, np. może przeprowadzać egzekucje z ruchomości. Oczywiście zawsze można zacząć od egzekucji za pośrednictwem prawodawcy, a gdy to okaże się mało skuteczne – zgłosić się do komornika.

październik 2019 r.

Umowa alimentacyjna

Umowa alimentacyjna stanowi alternatywę dla sądowego ustalenia alimentów, która sprawdzi się, o ile strony będą w stanie samodzielnie dojść do porozumienia. Prawo nie stawia tu żadnych wymogów co do formy, a więc może być to umowa ustna. Takie rozwiązanie nie jest jednak dogodne ze względów dowodowych, stąd zaleca się, by umowa taka miała przynajmniej formę dokumentową.

Umowy w formie notarialnej

Zdecydowanie najczęściej spotkać się można z umowami alimentacyjnymi w formie aktu notarialnego. Jest to rozwiązanie bardzo dogodne, gdyż akt notarialny jest tytułem egzekucyjnym. Oznacza to, że kiedy dłużnik przestaje płacić alimenty, wierzyciel może złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu. W postępowaniu o nadanie klauzuli sąd nie bada merytorycznie czy alimenty są należne czy nie, dlatego co do zasady są to sprawy bardzo proste i krótkie. Mając akt notarialny (umowę) wyposażony w klauzulę wykonalności możemy zwrócić się prosto do komornika lub nawet bezpośrednio do pracodawcy dłużnika (czytaj więcej).

Aby taka "uproszczona" egzekucja była możliwa umowa musi zawierać oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji. Poza tym w umowie należy zawrzeć:

datę i miejsce zawarcia umowy
określenie stron, tj. zobowiązanego i uprawnionego (imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, serie i numery dowodów tożsamości, numery PESEL)
ustalenie postaci alimentów (kwoty lub w naturze)
określenie częstotliwości i daty uiszczania świadczenia alimentacyjnego
formę płatności alimentów
własnoręczne podpisy stron umowy

Umowa w formie innej niż notarialna

Jeżeli umowę zawrzemy w formie pisemnej czy ustnej również będziemy mogli dochodzić swoich praw, jednak będzie to znacznie będzie skomplikowane. W takiej sytuacji konieczne jest wniesienie powództwa o zasądzenie niezapłaconej kwoty. To na Powodzie spoczywa obowiązek udowodnienia, że doszło do skutecznego zawarcia umowy (stąd forma ustna umowy nie jest szczególnie dogodna). Niestety nawet w przypadku wygranej wyrok taki pozwala nam domagać się spłaty należności zaległych – jeżeli dłużnik nie będzie płacił alimentów za kolejne okresy, trzeba będzie złożyć kolejny pozew.

wrzesień 2019 r.

Jak długo dziecko pozostaje na utrzymaniu rodziców?

Zgodnie z naturalna koleją rzeczy to na rodzicu spoczywa prawny obowiązek utrzymania swojego dziecka. Potwierdzenie tej zasady znajdujemy w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a dokładniej w art. 133, którego §1 stanowi explicite, iż „rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka”. Reguła ta wydaje się klarowna, gdy mamy do czynienia ze standardową sytuacją rodzinną, kiedy to nieletni wymaga stałego nakładu środków finansowych ze względu na to, że wciąż uczęszcza do szkoły i nie ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej.

Zgodnie z dalszym brzmieniem przepisu obowiązek ten istnieje dopóki dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Mogłoby to wskazywać na to, że gdy tylko osiągnie ono wiek pełnoletności zmuszone jest usamodzielnić się finansowo. W rzeczywistości nie jest to jednak tak oczywiste - ukończenie 18 roku życia nie musi oznaczać dla młodego człowieka zakończenia edukacji i natychmiastowego wejścia na rynek pracy. Fakt ten podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 listopada 1997 roku (III RC 234/16) stanowiąc, iż „obowiązek alimentacyjny rodziców względem ich dzieci nie jest ograniczony terminem, a osiągnięcie przez dziecko określonego wieku nie stanowi przesłanki jego uchylenia. Nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez alimentowanego określonego wykształcenia. Zależy on jedynie od tego, czy dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie.”

Obowiązek alimentacyjny a kontynuowanie nauki

Nasuwa to jednak pytanie czy istnieje górna granica wieku dziecka za którą na rodzicu przestaje ciążyć ustawowy obowiązek alimentacyjny? Możemy przecież wyobrazić sobie sytuację, w której ambitny dorosły potomek zdobywa kolejne stopnie naukowe, jednocześnie wciąż pozostając na przysłowiowym garnuszku rodziców. Taki stan rzeczy może trwać przez lata.

Zgodnie z orzecznictwem kontynuowanie nauki i starania dziecka pełnoletniego o zdobycie lub podniesienie kwalifikacji stosownych do jego uzdolnień, które umożliwią mu w przyszłości osiąganie wyższych zarobków, mogą usprawiedliwiać odmowę podjęcia przez nie pracy lub niewykorzystywanie posiadanych możliwości zarobkowych, również tych związanych ze zdobytym dotychczas zawodem. Ustanie obowiązku alimentacyjnego nie jest także związane ze stopniem wykształcenia, w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego czy średniego wykształcenia. Należy jednak podkreślić, że osobiste zdolności i cechy charakteru pełnoletniego dziecka muszą rzeczywiście pozwalać na kontynuowanie kształcenia – podejmowanie kształcenia nie może być iluzorycznym działaniem skierowanym jedynie na przedłużenie obowiązku alimentacyjnego.

Uchylenie się od obowiązku

Art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadza możliwość uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych przez rodziców względem pełnoletniego dziecka. Jest to możliwe tylko w przypadku, gdy świadczenia połączone są z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub gdy dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Finalna decyzja w sprawie uchylenia alimentów na dorosłe dziecko jest podejmowana przez sąd, który ocenia każdy przypadek indywidualnie.

sierpień 2019 r.

Pojęcie niedostatku

Z reguły nie można mówić o niedostatku osoby, która przez zbycie swego majątku lub jego części mogłaby sama, i to na czas dłuższy, z własnych środków zaspokoić swe usprawiedliwione potrzeby. Regułę tę należy jednak stosować ze szczególną ostrożnością, uwzględniając wszelkie okoliczności, m.in. stan majątkowy, położenie materialne itd. osoby, która w pierwszej kolejności byłaby (w razie niezbywania majątku) zobowiązana do alimentacji. Za zasadę ogólną można przyjąć brak obowiązku naruszenia przez uprawnionego substancji rzeczy służących do bezpośredniego zaspokajania jego potrzeb, których mógłby dochodzić od zobowiązanego. Uprawniony nie ma też obowiązku naruszania substancji, gdyby sprzeciwiały się temu zasady współżycia społecznego

Pojęcie niedostatku, pojawiające się w sprawach o alimenty, może rodzić problemy interpretacyjne. Zagadnieniem tym zajmował się wielokrotnie Sąd Najwyższy. 24 kwietnia 2018 r. w wyroku o sygn. akt: V CNP 22/17 SN ponownie wypowiedział się na ten temat.

Sąd zauważył, że co do zasady nie można mówić o niedostatku osoby, która przez zbycie swego majątku lub jego części mogłaby sama, i to na czas dłuższy, z własnych środków zaspokoić swe usprawiedliwione potrzeby. Jednocześnie zauważył, iż nie ma obowiązku naruszenia przez uprawnionego substancji rzeczy służących do bezpośredniego zaspokajania jego potrzeb, których mógłby dochodzić od zobowiązanego (na przykład sprzedaż mieszkania), jak również wtedy, gdyby sprzeciwiają się temu zasady współżycia społecznego. Ocena tego, czy dana rzecz służy jedynie do bezpośredniego zaspokajania potrzeb oraz czy zbyciu sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego należy jednak ocenić w odniesieniu do konkretnego przypadku.

Dla przykładu staruszka mieszkająca sama w bardzo dużym mieszkaniu nie może twierdzić, że jest w niedostatku, gdyż mieszkanie to ma charakter zbytkowny (znacznie mniejszy lokal byłby wystarczający do zaspokojenia jej potrzeb, jednocześnie generując znacznie mniejsze koszty). Kobieta ta mogłaby go sprzedać, kupić mniejszy lokal i wciąż zostałyby jej pieniądze na utrzymanie się co najmniej przez kilka lat. Dodatkowo Sąd zwrócił uwagę na możliwość zawarcia umowy odwróconego kredytu hipotecznego, który może być bardzo korzystnym rozwiązaniem dla osób starszych, które z rożnych względów nie planują przekazać po śmierci nieruchomości swoim bliskim (tak jak było i w tej sprawie).

V CNP 22/17, Dopuszczalność kwestionowania ustaleń dotyczących faktów oraz powoływanie nowych faktów w skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Pozostawanie w niedostatku. - Wyrok Sądu Najwyższego

LEX nr 2515738 - wyrok z dnia 24 kwietnia 2018 r.

TEZA | aktualna

Aktualności