Egzekucja zobowiązań alimentacyjnych bywa bardzo trudna – dłużnik uchyla się od płacenia, wyzbywa się majątku lub go ukrywa, czy też nagle traci pracę. Ułatwienia dla wierzycieli wprowadza ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, która przewiduje min. możliwość odebrania dłużnikowi prawa jazdy oraz zgłoszenie go do biura informacji gospodarczej. Zanim osiągniemy taki skutek musimy jednak spełnić kilka warunków.
Przede wszystkim wierzyciel powinien udać się do komornika i rozpocząć egzekucję. Dopiero kiedy ta okaże się bezskuteczna, uprawniony może złożyć do „swojej” gminy(gmina miejsca zamieszkania uprawnionego) wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego. Do wniosku dołącza się zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji.
Następnie gmina dłużnika przeprowadza tak zwany wywiad alimentacyjny – ustala sytuację rodzinną, dochodową i zawodową dłużnika, a także jego stan zdrowia oraz przyczyny niealimentacji. Co więcej, od dłużnika odbiera się oświadczenie majątkowe, składane pod rygorem odpowiedzialności karnej. Zebrane w ten sposób informacje przekazuje się komornikowi, co może umożliwić egzekucję. Jeżeli dłużnika zalega ze zobowiązaniami za okres dłuższy niż 6 miesięcy, gmina zawiadamia biura informacji gospodarczej (min. BIG, KRD itp.).
Jeżeli z wywiadu alimentacyjnego wynika, że dłużnik nie może wywiązać się ze zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ zobowiąże go do zarejestrowania się jako bezrobotny albo poszukujący pracy w określonym terminie (nie może być on dłuższy niż 30 dni). Dodatkowo gmina poinformuje urząd pracy o potrzebie aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego.
Powyższe działania (szczególnie ujawnienie majątku w oświadczeni majątkowym) powinny ułatwić egzekucję należności. Co jednak gdy dłużnik:
- w ciągu ostatnich 6 miesięcy przynajmniej w 1 miesiącu nie zapłacił alimentów lub zapłacił je w wysokości niższej niż 50% zobowiązania oraz
- uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub
- odmówił złożenia oświadczenia majątkowego,
- odmówił zarejestrowania się jako bezrobotny/poszukujący pracy albo
- bez uzasadnionej przyczyny odmawia przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych?
W takim przypadku organ gminy wyda wobec dłużnika decyzję o uznaniu go za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Kiedy decyzja ta stanie się ostateczne (nie można się do niej odwołać do organu administracji) gmina:
- złoży w prokuraturze wniosek o ściganie za przestępstwo niealimentacji oraz
- złoży wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika.
W konsekwencji starosta wyda decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy. Starosta może badać czy została wydana decyzja o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań i czy jest ona prawomocna. Nie ma natomiast prawa sprawdzać, czy decyzja ta jest właściwa, zgodna z prawem i merytorycznie poprawna (tak w wyroku NSA z 14 października 2016 r., sygn. akt: I OSK 287/15).