Jedną z instytucji przewidzianych na gruncie procedury cywilnej jest zabezpieczenie roszczenia (majątkowego lub niemajątkowego), o które wnioskować może każda strona lub uczestnik postępowania po uprawdopodobnieniu roszczenia oraz interesu prawnego w zabezpieczeniu (art. 730 (1) k.p.c.). Ogólnym przepisem stanowiącym podstawę wszczęcia postępowania zabezpieczającego jest art. 730 k.p.c. (Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)), który stanowi, iż w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.
Przepisem szczególnym w stosunku do ww. regulacji jest art. 753 k.p.c., w którym ustawodawca wyodrębnia rodzaj roszczenia, jakim jest roszczenie alimentacyjne. W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać alternatywnie na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. Co istotne, w sprawach z tytułu roszczeń alimentacyjnych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia. Aspekt ten czyni zatem wyjątek od generalnej regulacji nakazującej jednoczesne wykazanie interesu prawnego.
W tym miejscu należy również odnieść się do samego sformułowania ustawodawcy poczynionego w art. 753 k.p.c., tj. „sprawy o alimenty”. Orzecznictwo podkreśla, że należy przez to rozumieć sprawy o zasądzenie alimentów (uchwała SN z 23.02.1982 r., III CZP 3/82, OSNC 1982/7, poz. 100). W ww. przepisie ustawodawca nie odnosi się, jak opiniuje SN, do spraw o uchylenie lub obniżenie obowiązku alimentacyjnego (uchwała SN z 27.11.1980 r., III CZP 60/80, OSNC 1981/6, poz. 97) oraz spraw o zwrot spełnionych świadczeń alimentacyjnych na podstawie dochodzonego na podstawie art. 140 k.r.o., a także spraw o zwrot kwot zapłaconych uprawnionemu na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia
D. Zawistowski wskazuje, że ponieważ w sprawach o alimenty sąd nie orzeka obecnie z urzędu, to forma ta może być zastosowana tylko na wniosek uprawnionego. ( [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Artykuły 730–1088, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021). Co więcej, sąd jest związany granicami wniosku w zakresie wysokości żądanego świadczenia alimentacyjnego. Doktryna podkreśla ponadto, iż zobowiązanie do zapłaty uprawnionemu określonej sumy pieniężnej okresowo lub jednorazowo wskazuje, że
wyłączone jest stosowanie obu form zabezpieczenia równocześnie. Możliwe jest natomiast zastosowanie na ogólnych zasadach równolegle innego sposobu zabezpieczenia roszczeń pieniężnych.